Ciąża to szereg zmian, które następują w ciele kobiety od momentu poczęcia dziecka do jego narodzin. Większość z nas słyszała o jej mniej lub bardziej przyjemnych aspektach, jednak nie zawsze wiemy, z czego one wynikają. Proces ten jest bardzo indywidualny i każda kobieta inaczej go przeżywa.
Zmiany fizyczne, które adaptują przyszłą mamę do nowej roli mają bardzo duży wpływ na jej psychikę. Wraz z ich doświadczaniem kobieta uświadamia sobie realną obecność rozwijającego się w niej dziecka. Stanowią one pewien rodzaj komunikacji między matką a dzieckiem.
Przykładem tego mogą być pojawiające się u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży nudności po spożyciu pokarmów, które mają najwięcej substancji szkodliwych, np. kawa, produkty z surowego mięsa i niektóre warzywa. To czas, w którym u dziecka intensywnie rozwijają się wszystkie potrzebne do życia narządy i jest ono wtedy najbardziej wrażliwe na działanie czynników teratogennych.
Wszystkie zmiany w ciąży powstają pod wpływem zwiększającego się stężenia hormonów. Ich duże ilości produkuje łożysko, pełniąc funkcje dodatkowego gruczołu endokrynnego. Natomiast przysadka mózgowa zwiększa swą objętość o ponad 100%. Od momentu zapłodnienia do porodu wzrasta wydzielanie prolaktyny. Hormon ten będzie pełnić istotną rolę w produkcji mleka, zapoczątkowując jego wydzielanie i utrzymując laktację.
W pierwszych tygodniach ciąży narządy rodne kobiety stają się bardziej ukrwione i rozpulchnione. Błona śluzowa pochwy rozrasta się, pojawia się obfita wydzielina, a jej środowisko staje się mniej kwasowe, co sprzyja rozwojowi zakażenia. Pod wpływem hormonów szyjka macicy sinieje, staje się rozpulchniona i elastyczna, natomiast śluz szyjkowy jest gęsty i zabezpiecza wejście do jamy macicy przed zakażeniem (stanowi naturalną barierę).
Tkanka gruczołowa zaczyna się rozrastać i zwiększa się liczba pęcherzyków, kanalików oraz przewodów odpowiedzialnych za produkcję mleka, przez co piersi stają się obrzmiałe i wrażliwe na dotyk. W związku ze wzmożonym wydzielaniem hormonów oraz gromadzeniem się wody w organizmie skóra rozciąga się i ulega pigmentacji, czyli gromadzeniu się melaniny (barwnika skórnego).
Wzrost stężenia progesteronu we krwi zmniejsza napięcie mięśniówki pęcherza moczowego, moczowodów i miedniczek nerkowych. Może przez to powodować zaleganie moczu lub jego cofanie się, przez co sprzyja zakażeniom. W dalszym przebiegu ciąża wpływa również na układ oddechowy. Pojawia się przekrwienie i obrzęk śluzówki górnych dróg oddechowych.Staje się przez to bardziej podatna na uraz, powodując częstsze krwawienie z nosa u ciężarnych. Za sprawą zwiększonej ilości progesteronu zarówno w spoczynku, jak i przy wysiłku fizycznym, może wystąpić duszność fizjologiczna.
Największe zmiany zachodzą w układzie krążenia. Na początku serce zwiększa swoją objętość minutową (jest to objętość krwi, jaką przepompowuje jedna z komór serca w ciągu minuty) oraz objętość wyrzutową (ilość krwi tłoczona przez jedną z komór serca podczas jej skurczu). Dochodzi do przerostu włókien mięśnia sercowego i zwiększenia objętości komór. W drugim trymestrze ciąży w związku ze zmniejszeniem się obwodowego oporu naczyń u ciężarnych spada ciśnie tętnicze krwi - jest to objaw przejściowy.
Objętość krwi krążącej w pierwszym trymestrze zwiększa sie stopniowo, następnie gwałtownie w drugim trymestrze i w ostatnich tygodniach ciąży pozostaje na niezmienionym poziomie (40% w porównaniu z kobietami nie będącymi w ciąży). Większy wzrost objętości osocza, w stosunku do elementów morfotycznych, obniża hematokryt i stężenie hemoglobiny, co może powodować fizjologiczną anemię.
Powiększająca się macica uciska na duże naczynia krwionośne.
Od połowy ciąży uciska tętnicę główną, a później żyłę główną dolną, w wyniku czego może wystąpić ograniczenie dopływu krwi do serca (zespół żyły głównej dolnej). Na skutek powiększającego się narządu dochodzi również do znacznej zmiany położenia żołądka i jelit. Zmniejsza się czynność motoryczna żołądka i jego kwasowość oraz następuje osłabienie perystaltyki jelit, przez co kobieta może doświadczyć przykrego uczucia zgagi i charakterystycznych dla pierwszego trymestru nudności.
Pod wpływem relaksyny i steroidowych hormonów płciowych tkanka łączna i kolagenowa stają się bardziej elastyczne, co zwiększa ruchomość w stawach miednicy. Kobieta może odczuwać dyskomfort i ból związany z pogłębieniem krzywizny lędźwiowo-krzyżowej (lordozy) oraz przygięciem głowy, zwiększającym napięcie więzadeł i mięśni w środkowym i dolnym odcinku kręgosłupa.
Wszystkie wymienione zmiany adaptacyjne mogą się wiązać z różnorodnymi reakcjami emocjonalnymi. Bardzo często pojawia sie uczucie ambiwalencji. Kobiety z jednej strony cieszą się, obserwując wzrastające w nich dziecko, a z drugiej doświadczają smutku i lęku związanego z utratą ich ról społecznych czy wizerunku z przed ciąży.
Bardzo ważne jest, aby przez te 9 miesięcy miały odpowiednie wsparcie ze strony bliskich i personelu medycznego. Kiedy kobieta zaakceptuje metamorfozę, którą przechodzi, szybciej może otworzyć się na budowanie pełnej miłości relacji między nią, a dzieckiem. Najlepiej podsumowuje to cytat Heidi Klum: „Gdy jesteś w ciąży, wszystko kręci się wokół miłości.”
Joanna Sztychmiler
Źródło: Bacz Andrzej, Zmiany fizjologiczne u kobiet w ciąży, www.ciaza.mp.pl
