Okres ciąży i połogu jest jednym z największych wyzwań psychologicznych z jakim przychodzi się zmierzyć kobiecie w ciągu życia. Niektórym kobietom ciężko jest zaadoptować się do nowej roli, przez co nieoczekiwana ciąża wyzwala w nich negatywne emocje, mające w trakcie ciąży nie tylko wpływ na zdrowie psychiczne kobiety, ale również oddziałują na rozwijający się płód.
Zły stan emocjonalny ciężarnej predysponuje do wystąpienia: porodu przedwczesnego, powikłań okołoporodowych, mniejszej wagi urodzeniowej noworodka oraz problemów w rozwoju psychofizycznym dziecka w późniejszym wieku. Monika Wójcik, położna i Ambasadorka kampanii społeczno – edukacyjnej „Położna na medal”, przedstawia najważniejsze zagadnienia związane z depresją poporodową.
Ciąża, poród i okres połogu to dla kobiety wyjątkowy czas dynamicznych zmian biologicznych i psychicznych. W tych okresach kobietom towarzyszy wiele uczuć, zarówno tych pozytywnych – radość, szczęście, podekscytowanie, jak i negatywnych – smutek, niepokój, zagubienie. Kobiety muszą zaadoptować się do roli jaką będą pełnić – do bycia matką. Dla wielu nie jest to w cale łatwe zadanie. Wiele z nich z różnych przyczyn nie akceptuje faktu bycia w ciąży, nie są one gotowe do podjęcia roli matki, przez co okres okołoporodowy staje się dla nich jednym z najbardziej traumatycznych i smutnych okresów w życiu.
Baby Blues
"Baby blues" – smutek poporodowy, to zaburzenie określane jest wieloma synonimami – ,,baby blues’’, smutek po urodzeniu dziecka, przygnębienie poporodowe, depresja dnia trzeciego. Pierwsze dni połogu charakteryzują się gwałtownym spadkiem poziomu hormonów – progesteronu i estrogenów, z równoczesnym wzrostem hormonu prolaktyny. Tak szybka zmiana poziomu hormonów wpływa niekorzystnie na samopoczucie świeżo upieczonej mamy. Pierwsze objawy tego smutku pojawiają się ok. 3 dnia po porodzie, a największe nasilenie tego stanu przypada na 5 dobę po porodzie. Czas trwania przygnębienia poporodowego to od ok. 10 dni, do nawet do 2-3 tygodni. Szacuje się, iż zaburzenie to dotyka 15-85 % kobiet w okresie połogu.
Smutek poporodowy występuje częściej u kobiet charakteryzujących się wysokim poziomem neurotyczności, problemami środowiskowymi i rodzinnymi. ,,Baby blues” objawia się obniżonym oraz zmiennym nastrojem, labilnością emocjonalną, płaczliwością, drażliwością, problemami ze snem, brakiem apetytu, nerwowością, poczuciem zmęczenia, obawą o właściwe wykonywanie czynności pielęgnacyjnych noworodka. Smutek poporodowy nie wymaga leczenia farmakologicznego, mija samoistnie, należy jednak pamiętać, że u ok. 20% kobiet, które cierpiały po porodzie na smutek poporodowy, rozwija się depresja poporodowa, a ryzyko zachorowania na to zaburzenie wzrasta 4-krotnie. W ramach działań profilaktycznych należy w okresie połogu zapewnić kobiecie pomoc w opiece nad noworodkiem, odpowiednie warunki do wypoczynku oraz wsparcie społeczne tak, aby poziom hormonów mógł się szybko ustabilizować, a adaptacja do macierzyństwa przebiegła jak najsprawniej.
Depresja poporodowa
Depresja poporodowa to zaburzenie występujące w okresie połogu u 10 do 20% kobiet. Ryzyko jej wystąpienia jest największe w okresie pierwszych 4 – 8 tygodni po porodzie, niektóre kobiety mogą przejawiać objawy depresyjne nawet do roku po porodzie. U kobiet, których w przeszłości odnotowano epizody depresyjne, ryzyko wystąpienia depresji poporodowej wzrasta do 25%, a w przypadku epizodu depresji poporodowej we wcześniejszej ciąży nawet do 50%.
Do grupy ryzyka zachorowania na depresję poporodową należy zaliczyć kobiety, które cierpiały na zespół napięcia przedmiesiączkowego, w ciąży często chorowały na przeziębienie i infekcje, na zaburzenia psychiczne lub gdy w rodzinie wystąpiły zaburzenia afektywne, ciąża miała przebieg patologiczny (zagrażające poronieniem, ciąża przeterminowana, ciężarna chorująca na nadczynność, niedoczynność tarczycy czy nadciśnienie tętnicze), które przeżywają przykre wydarzenie życiowe np. śmierć bliskiej osoby. Oprócz wymienionych czynników, również brak odpowiedniego wsparcia ze strony społeczeństwa, samotne macierzyństwo, konflikty z partnerem, czy problemy natury ekonomicznej, mogą stać się bodźcami do rozwinięcia depresji poporodowej .
Objawy depresji poporodowej
W depresji poporodowej u kobiet obserwuje się następujące objawy: problemy z koncentracją oraz podejmowaniem decyzji, poczucie ciągłego zmęczenia i przygnębienia, izolowanie od społeczności, chorobliwa drażliwość, zaburzenia apetytu (zmniejszenie lub nasilenie), wzrost poziomu lęku, któremu mogą towarzyszyć objawy wegetatywne takie jak drżenie, nasilona pobudliwość i częstość uderzeń serca, wyraźny lęk o zdrowie dziecka manifestujący się swoistym przewrażliwieniem (ciągłe martwienie się o karmienie, sen, płacz dziecka), obniżenie nastroju, anhedonia, płaczliwość, problemy ze snem (bezsenność, nadmierna senność), negatywne postrzeganie własnej osoby, negowanie predyspozycji do bycia matką (twierdzenie, że: ,,jest się złą matką”), spadek popędu płciowego, problemy w opiece nad dzieckiem, obojętność na zaspokojenie jego potrzeb, myśli samobójcze, jak również myśli o wyrządzeniu krzywdy dziecku.
Karmienie piersią a przyjmowanie leków psychotropowych
Karmienie piersią u matek, które zmagają się z depresją poporodową i przyjmują leki psychotropowe i przeciwdepresyjne, powinno być rozważane indywidualnie. Należy zastanowić się czy ewentualne korzyści z karmienia piersią nie przewyższają możliwego ryzyka dla dziecka. Wszystkie leki psychotropowe i przeciwdepresyjne przenikają do mleka matki, ale ich stężenia mogą się bardzo różnić.
Leki przeciwdepresyjne rozpuszczają się w tłuszczach, przez co łatwo przenikają do mleka matki, dlatego leki przeciwdepresyjne zalecane w okresie laktacji powinny charakteryzować się lepszym powinowactwem do wiązania z białkami, niż tłuszczami, małą liczbą metabolitów i krótkim okresem półtrwania. Znajomość charakterystyki danego środka farmakologicznego pozwala w szczególnych sytuacjach na dokładne zaplanowanie karmienia piersią np. ominięcie jednej pory karmienia, odciągnięcie pokarmu przed zażyciem leku lub powstrzymanie się od karmienia w czasie zażywania danego leku.
Przewlekłemu stosowaniu leków przeciwdepresyjnych oraz uspokajających nie powinno towarzyszyć karmienie piersią - jeśli istnieje potrzeba doraźnego zażycia leku przeciwlękowego matka powinna wystrzegać się karmienia piersią przez następne kilka godzin. Dziecko może być karmione w tym czasie mlekiem odciągniętym przed zażyciem leku. Bardzo ważne jest, aby kobiety karmiące piersią, zażywające leki psychotropowe, szczególnie obserwowały zachowanie swoich dzieci.
Wystąpienie u noworodków nadmiernej senności, płaczliwości, nerwowości, zaburzeń oddychania, należy zaliczyć do niepokojących objawów, wskazujących na toksyczne działanie leków przyjmowanych przez matkę na organizm dziecka. Jest to sygnałem dla matki, aby przerwać karmienie piersią. W czasie stosowania leków stabilizujących nastrój, takich jak lit, czy kwas walproinowy, zaleca się kontrolne badania morfologii krwi i innych wskaźników laboratoryjnych u noworodka. Wiedza na temat wpływu leków psychotropowych w czasie laktacji na wczesny i późny rozwój noworodka wciąż jest znikoma.
Położna na Medal to prowadzona od 2014 roku kampania społeczno-edukacyjna zwracająca uwagę na kwestie związane z koniecznością podnoszenia standardów i jakości opieki okołoporodowej w Polsce poprzez edukację i promocję dobrych praktyk. Istotną kwestią kampanii jest również podnoszenie świadomości społecznej na temat roli położnych w opiece okołoporodowej.
Jednym z kluczowych elementów kampanii jest konkurs na najlepszą położną w Polsce. Zgłoszenia do tegorocznej, piątej edycji konkursu przyjmowane są od 1 kwietnia do 31 lipca 2018 r. Głosy na nominowane położne można oddawać od 1 kwietnia do 31 grudnia 2018 roku. Oddawanie głosów odbywa się na stronie www.poloznanamedal2018.pl
Patronat honorowy nad kampanią i konkursem objęła Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych. Patronat merytoryczny sprawują: Polskie Towarzystwo Położnych, Fundacja Rodzić po Ludzku oraz Stowarzyszenie Dobrze Urodzeni. Mecenasem kampanii jest marka Alantan Plus.
Joanna Stawicka-Zarzecka
Communications Manager
Z doświadczenia wiem, że kobieta, która rodzi po raz pierwszy a przed porodem korzysta ze szkoły rodzenia dozna szoku... To co przedstawiają Panie położne na szkole rodzenia a to co dzieje się w rzeczywistości w szpitalu w trakcie porodu to dwie różne sprawy. Piękny scenariusz porodu, położna będąca przy rodzącej, ewentualne kangurowanie przez ojca dziecka po cesarskim cięciu to w Elblągu abstrakcja. Jedyny plus jest taki że im młodsza położna tym więcej w niej chęci pomocy.