Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka

Obowiązek alimentacyjny to zobowiązanie do dostarczania środków utrzymania i wychowania. Ma on charakter bezwzględny, wobec czego nie można znieść go w formie umowy. Osoba uprawniona do otrzymywania alimentów ma prawo dochodzić ich na drodze sądowej nawet wtedy, gdy zobowiązany do ich płacenia dokonywał tego dotychczas dobrowolnie.

1.Istota i zakres obowiązku alimentacyjnego

Dostarczanie środków utrzymania polega na zaspokajaniu normalnych, bieżących potrzeb dziecka, tj. żywności, mieszkania ubrania, opału, leków oraz innych niezbędnych środków pozwalających na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. 

Dostarczanie środków wychowania polega na staraniach o zdrowie dziecka, jego właściwy rozwój fizyczny i umysłowy, zdobycie przez niego wykształcenia oraz przygotowaniu go w sposób należyty do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień.

Przepisy prawa nie precyzują sposobu, w jaki rodzice zobowiązani są realizować wobec dzieci świadczenia alimentacyjne, polegające na dostarczaniu środków utrzymania i wychowania. Zależnie od sytuacji, tj. m. in. tego czy rodzice mieszkają razem z dzieckiem, czy też osobno, jaka odległość dzieli ich od siebie oraz jakie są relacje między nimi – obowiązki te mogą być spełniane zarówno w pieniądzu jak i w naturze.

Zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczony jest usprawiedliwionymi potrzebami dziecka oraz możliwościami majątkowymi i zarobkowymi rodziców. Wspomnianych możliwości nie należy utożsamiać wyłącznie z osiąganymi dochodami. Przy ich ocenie należy ustalić czy osoba zobowiązana do alimentacji faktycznie wykorzystuje w sposób właściwy drzemiący w niej potencjał, który zależny jest m. in. od wykształcenia, osobistych zdolności, czy rodzaju wykonywanego zawodu.

Pamiętać przy tym należy, iż dziecko zawsze winno mieć zapewnione podstawowe potrzeby, pozwalające mu na właściwą egzystencję (żywność, ubiór, środki niezbędne do ochronę zdrowia czy kształcenia). Obowiązek zaspokajania potrzeb dziecka w szerszym zakresie jest zależny od jego osobistych cech i potrzeb oraz faktycznych możliwości majątkowych i zarobkowych ze strony rodziców. Istotnym jest przy tym, że dzieci uprawnione są do życia na tym samym poziomie, co ich rodzice, a powyższe odnosi się zarówno do rodziców faktycznie je wychowujących jak i tych nie sprawujących nad nimi opieki.

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci istnieje do czasu, kiedy te uzyskają zdolność do samodzielnego utrzymania, co zazwyczaj wiąże się ze zdobyciem przez nie kwalifikacji zawodowych. Uzyskanie pełnoletniości przez dziecko samo w sobie nie powoduje wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego ze strony rodziców.

2. Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych na rzecz dzieci

W praktyce zdarza się, że dziecko wychowywane jest przez jednego z rodziców, natomiast drugi nie spełnia ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. Wówczas zasadnym wydaje się dochodzenie na drodze sądowej alimentów na rzecz dziecka, których wysokość należy określić kwotowo. Istotnym jest przy tym, że rodzic faktycznie sprawujący opiekę nad dzieckiem traci uprawnienie do dochodzenia alimentów w jego imieniu z chwilą uzyskania przez dziecko pełnoletniości. Wówczas jedynie dziecko uprawnione jest do dochodzenia roszczeń alimentacyjnych wobec rodziców.

Żeby dochodzić przed sądem alimentów na rzecz dziecka należy złożyć pozew do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka. Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych zwolniona jest od obowiązku uiszczania kosztów sądowych, co czyni tę drogę dostępną dla wszystkich zainteresowanych, niezależnie od statusu majątkowego.

Pozew powinien zawierać niezbędne elementy pisma procesowego, tj. oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, imię i nazwisko stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, podpis strony, przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika oraz wymienienie załączników, a dodatkowo określenie wartości przedmiotu sporu, którą odnośnie roszczeń alimentacyjnych oblicza się w aspekcie roku. Oznacza to przykładowo przy żądaniu zasądzenia alimentów w kwocie po 600 złotych miesięcznie, że wartość przedmiotu sporu wyniesie 7 200 złotych (12 miesięcy x 600 złotych).

W pozwie istotnym jest uzasadnienie żądania zarówno, co do zasady, jak i co do wysokości, gdyż ciężar dowodu w tym procesie spoczywa na wytaczającym powództwo. Należy przede wszystkim wykazać, dlaczego żądanie zasądzenia alimentów na rzecz dziecka skierowane jest przeciwko pozwanemu, a powyższe zazwyczaj będzie wiązało się z okolicznościami: bycia rodzicem oraz niewykonywania obowiązku dostarczania środków wychowania oraz utrzymania wobec dziecka.

Dodatkowo w pozwie należy uzasadnić wysokość żądania oraz wykazać, jakie są aktualne uzasadnione potrzeby dziecka, tj. ile wynoszą koszty jego utrzymania oraz w miarę możliwości załączyć do pozwu dowody potwierdzające te koszty, tj. rachunki za zakup ubrań, leków, żywności, edukację dziecka. Przy wykazywaniu kosztów utrzymania dziecka posłużyć można się także dowodami z zeznań świadków.

Ważne jest przy tym, aby nie zapomnieć o możliwościach majątkowych i zarobkowych tego, od którego dochodzone są alimenty, a pierwszym krokiem ku ich udowodnieniu jest wniosek o zobowiązanie pozwanego do przedłożenia do sądu zaświadczenia o wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia lub zwrócenie się z takim zapytaniem za pośrednictwem sądu bezpośrednio do zakładu pracy pozwanego.

Przy ustalaniu kwoty alimentów żądanych na rzecz dziecka, dochodzonych w pozwie od jednego z rodziców należy mieć na uwadze, że rodzic może spełniać ciążące na nim obowiązki wobec dziecka także w naturze, tj. przez opiekę nad nim i jego wychowywanie.

Wówczas rodzic nie spełniający tych obowiązków winien ponosić istotną część utrzymania małoletniego.

Dochodząc roszczeń alimentacyjnych należy pamiętać o tym, że ulegają one trzyletniemu okresowi przedawnienia oraz iż ustalenie ich wysokości w prawomocnym wyroku (np. rozwodowym) nie pozbawia skutecznej możliwości dochodzenia zmiany rozstrzygnięcia w tym zakresie - w razie zmiany stosunków. Zważyć przy tym jednak należy, że chodzi tylko o taką zmianę stosunków, która nastąpiła nie wcześniej niż po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego alimenty.