Temat miesiąca: Stopa cukrzycowa

Cukrzyca typu II to choroba cywilizacyjna, najczęściej (chociaż nie zawsze) związana z nieprawidłowym sposobem odżywiania. Dane opublikowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wskazują, że według szacunków z 2014 r., na świecie żyło 422 mln dorosłych z cukrzycą (dla porównania – w 1980 r. było ich 108 mln). 

Na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia i Koalicji-Cukrzyca podaje się, że w Polsce jest około 3,5 miliona osób chorych na cukrzycę, z czego około 1/3, czyli ponad 1 milion, pozostaje niezdiagnozowana. Oznacza to, że co jedenasta osoba w Polsce cierpi na cukrzycę.

Szacunkowo ilość chorych dotkniętych tym schorzeniem rośnie o 2,5% rocznie. Jeśli ilość zachorowań będzie wzrastać w tym tempie, to w 2020 w Polsce będzie ponad 4 miliony chorych. W praktyce oznacza to, że 1 z dziesięciu Polaków będzie cierpieć na tę groźną, śmiertelną chorobę.

Cukrzyca stwarza między innymi dwa potencjalne zagrożenia dla skóry, w tym w szczególności skóry stóp: po pierwsze uszkadza nerwy czuciowe, po drugie zmniejsza przepływ krwi. Następstwem uszkodzenia nerwów (neuropatia cukrzycowa) jest zmniejszenie wydzielania potu, a więc i nadmierna suchość skóry. Zjawisko to zwiększa ryzyko pęknięć skóry i innych urazów, a w konsekwencji zakażenia. Skóra osób chorujących na cukrzycę często jest nadwrażliwa, łuszczy się, swędzi.

Niezwykle ważna jest działalność edukacyjna oraz kształtowanie u chorych motywacji do systematycznej samokontroli, pogłębiania wiedzy na temat cukrzycy, jej przewlekłych powikłań oraz potencjalnych czynników ryzyka. Jakość samokontroli chorego jest ściśle powiązana z jego wiedzą dotyczącą cukrzycy – musi wiedzieć, do jakich celów należy dążyć i co grozi w razie ich nieosiągnięcia. Choroba wiąże się z uszkodzeniem i zaburzeniem czynności różnych narządów, szczególnie oczu, nerwów, nerek, serca i naczyń krwionośnych.

Do jednych z najgroźniejszych powikłań cukrzycy wynikających z nieodpowiedniej profilaktyki należy stopa cukrzycowa. Związane są z tym zaburzenia neurologiczne oraz choroby naczyń obwodowych w okolicach kończyny dolnej poniżej kostki. Problemy ze stopami są powszechne u chorych na cukrzycę i w krótkim czasie mogą rozwinąć się do bardzo poważnej formy. Zespół stopy cukrzycowej rozwija się pod wpływem zaburzeń ukrwienia w stopie i niedostatecznego natlenienia tkanek. Przy niekontrolowanej cukrzycy może nastąpić przyspieszone stwardnienie tętnic.

Kiedy przepływ krwi do uszkodzonych tkanek jest słaby, nie mogą one w sposób właściwy spełniać swojej roli. O ile zmiany w stopie cukrzyka w stadium początkowym zazwyczaj przebiegają bezobjawowo, o tyle ich późniejsze stadia często prowadzą do trudno gojących się owrzodzeń i przewlekłych ran oraz do zmian gangrenowych – martwiczych bądź zgorzelowych – stanowiących śmiertelne zagrożenie dla przewlekle chorych na cukrzycę. Najgroźniejszym powikłaniem zespołu stopy cukrzycowej jest amputacja.

Zmiany w obrębie naczyń krwionośnych, szczególnie tych drobnych, spowodowane są zbyt wysokim stężeniem cukru (glukozy) we krwi. Podwyższony poziom glukozy wpływa niekorzystnie na wewnętrzną, delikatną warstwę tętniczek, zwaną śródbłonkiem. Uszkadza ją, powodując sztywnienie naczyń krwionośnych oraz ich zwężenie, przez co do kończyny nie dociera dostateczna ilość krwi z tlenem i składnikami odżywczymi umożliwiającymi prawidłowe odżywienie i funkcjonowanie skóry, mięśni i kości.

To z kolei sprawia, że każda, nawet drobna, ranka goi się w sposób utrudniony. Zaburzenia w ukrwieniu prowadzą do miażdżycy. Miażdżyca natomiast prowadzi do niedokrwienia. Skutkuje to obumieraniem tkanek oraz miejscową osteoporozą. Może dojść do zapalenia kości, złamań i zwichnięć stawów, powodujących znaczne zniekształcenia. Stopy stają się suche, pękają, łatwo tworzą się na nich ranki i owrzodzenia. Bardzo często pojawiają się brunatne i sine przebarwienia, związane z odkładaniem się barwników przenikających przez uszkodzone ściany naczyń krwionośnych.

Zmiany rozpoczynają się od palców, a następnie obejmują całą stopę na kształt „skarpetek”. Chory z zespołem stopy cukrzycowej może mieć zaburzone uczucie bólu, kiedy się jednak pojawia, cierpienie doskwiera najczęściej w nocy. Występują też skurcze mięśni, uczucie mrowienia i kłucia. Skóra stopy staje się cieńsza, sucha, łuszcząca się, pięta i inne wystające miejsca pełne są pęknięć, owrzodzeń, występują ogniska martwicy. Chory ma również wrażenie pieczenia i palenia, jego stopa staje się zdeformowana, sina.

Osłabieniu ulegają stawy i kości stopy, następuje odwapnienie i zaburzenia w unerwieniu, zachodzą zmiany w szkielecie chrzęstno-kostnym stopy, proces chorobowy postępuje i w końcowej fazie staje się tak zdeformowana, że uniemożliwia chodzenie. Ogniska martwicy mogą stać się przyczyną zakażeń innych części kończyny, infekcja rozprzestrzenia się bardzo szybko, zespół stopy cukrzycowej może doprowadzić do konieczności amputacji palców, stopy, a nawet całego podudzia.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny być objęte stałą opieką podologiczną, w celu profesjonalnej konsultacji, opieki i leczenia, które pozwolą zapobiec poważnym chorobom stóp.

Podologiczny zabieg na stopie polega na:

 

• płukaniu rany solą fizjologiczną lub 3% wodą utlenioną
   
• wycinaniu brzegów rany i modzela za pomocą skalpela
   
• wstrzyknięciu okteniseptu lub betadyny
   
• założeniu odpowiedniego opatrunku
   
• opatrzeniu rany: gazik + bandaż
   
• zaleceń dla pacjenta.
   

Dodatkowo dokonuje się dokładnej oceny dodatkowych przestrzeni często niewidocznych zatok ropnych - badaniu sondą głębokości owrzodzenia.

Nie wolno:
 

• moczyć stóp w wodzie np. z  szarym mydłem - należy myć je dokładnie, ale nie dłużej niż 5 minut
   
• chodzić na boso
   
• ogrzewać nóg termoforem, grzejnikiem lub poduszką elektryczną
   
• myć  nóg w gorącej wodzie - optymalna temperatura to 37 stopni
   
• do pielęgnacji stóp używać ostrych przyborów i środków chemicznych (np. kremów na odciski)
   
• palić tytoniu - palenie przyspiesza procesy miażdżycowe w naczyniach, co może prowadzić do niedokrwienia
   
• przyklejać plastrów na skórę nóg - przy ich odklejaniu może powstać rana.
   

Aleksandra Fenska - podolog, kosmetolog, właściciel Kliniki Zdrowych Stóp Podomedica