Siedler: "W szerszej świadomości społecznej Sprawa Elbląska nie istnieje"

Już w piątek (5 września), w Teatrze im. Aleksandra Sewruka, odbędzie się kolejna premiera. Otwarcie nowego sezonu teatralnego, to zawsze kulturalne wydarzenie. Tym razem spektakl inaugurujący niesie ze sobą szczególny ładunek emocjonalny, dotyczy bowiem wydarzeń, jakie miały miejsce w naszym mieście w 1949 roku. - Nie są one chyba zbyt dobrze znane i pamiętane dziś w Elblągu - zauważa Mirosław Siedler, dyrektor teatru. - Jestem przekonany, że pamiętane być powinny.

Temat ten już kilka lat temu został poruszony w elbląskim teatrze. - Z tekstem zapoznałem się w 2007 roku, kiedy to Mirosław Dymczak przyniósł go do teatru - opowiada Mirosław Siedler. - Zrealizowaliśmy wtedy wersję czytaną w ramach "Sceny przy stoliku". Tekst wydał nam się bardzo interesujący, aczkolwiek nie za bardzo dopracowany scenicznie. Szukałem odpowiedniego momentu na wystawienia tego na scenie. W 2014 roku mija dokładnie 65 lat od tamtych wydarzeń.

Spektakl nie ma na celu dokładnego odzwierciedlenia tego, co w tamtych czasach działo się w naszym mieście. - Nie staramy się opowiedzieć dokumentalnej historii, która wydarzyła się 65 lat temu. Sam  utwór dramatyczny jest dla nas kanwą, punktem wyjścia do opowiedzenia historii o pewnego rodzaju mechanizmach terroru stalinowskiego, działaniach UB w latach powojennych w Polsce, które działały dosyć długo. O brutalizmie, łamanych losach życia wielu ludzi - wyjaśnia Mirosław Siedler.

Przypomnijmy, że sprawa elbląska odnosi się do wydarzeń związanych z pożarem hali produkcyjnej nr 20 Zakładów Mechanicznych Zamech w Elblągu, który miał miejsce w nocy z 16 na 17 lipca 1949 r. Pod zarzutem sabotażu ponad 100 osób zostało aresztowanych przez Urząd Bezpieczeństwa. - Wiele osób zostało skazanych na długoletnie więzienie. Było parę wyroków śmierci. Kilka osób zginęło w niewyjaśnionych okolicznościach. To jest dramat, o którym nie możemy zapominać - podkreślił Mirosław Siedler. - To była popisowa akcja UB na skalę, której  ponoć w innych rejonach Polski nie zarejestrowano.

Dla upamiętnienia tych wydarzeń w Elblągu im. Ofiar Sprawy Elbląskiej nazwano skwer w ważnym punkcie miasta. Znajduje się tam również obelisk z tablicą pamiątkową. - Lokalizacja tego obelisku jest uzasadniona, bo znajduje się bezpośrednio w sąsiedztwie hali nr 20, która spłonęła - dodaje Mirosław Siedler. - Jest to jednak miejsce tak odległe i poza wszelkimi ciągami komunikacyjnymi, że tylko wtajemniczeni, którzy wiedzą coś na temat tamtych wydarzeń wiedzą o tym kamieniu i docierają do  tego miejsca. Raz do roku składane są tam kwiaty. W szerszej świadomości społecznej sprawa elbląska nie istnieje.

Jak podkreśla dyrektor elbląskiego teatru spektakl nie będzie historią dokumentalną. - Nie czujemy się na tyle wyposażeni w pełną wiedzę. To nie jest świat czarno-biały. Nie jest świat, w którym wiemy, że ktoś jest dobry, a ktoś jest zły. Ten świat podejrzewam, że nie będzie wyjaśniony przez wiele lat i dlatego będę podkreślał, że robimy spektakl o pewnych mechanizmach, o sytuacji, która funkcjonowała w tym kraju, o przemocy państwa wobec społeczeństwa - mówi. - To spektakl mocny. Niekiedy są tam bardzo brutalne sceny, ale jakże mówić o takich sytuacjach łagodnie i delikatnie?

Mirosław Dymczak napisał dramat poświęcony tamtym wydarzeniom i zatytułował go "Matnia". Głównym bohaterem tej historii jest Janek Masłowski, którego pierwowzorem jest Józef Olejniczak, który otrzymał wyrok 11 lat więzienia, z czego odsiedział ponad 6 lat. - Korzystamy np. z autentycznego listu matki Olejniczaka. Mieliśmy spotkanie autorskie z panią Grażyną Wosińską (autorką książki poświęconej sprawie elbląskiej) i przemaglowaliśmy ją na tę okoliczność - mówi Rafał Matusz, reżyser spektaklu. - Bardzo dużo  poopowiadała nam o kontekstach sprawy elbląskiej. Sprawa jest otwarta. Mamy za sobą też wielogodzinne spotkanie z panem Olejniczakiem, które zaowocowało trzygodzinnym wywiadem. Zainspirował nas do tego stopnia, że - nie mogę zdradzić w jaki sposób, ale obecny Olejniczak również pojawia się na scenie.

Matnia - sprawa elbląska
(tytuł oryginału: Matnia) Mirosław Dymczak
reżyseria: Rafał Matusz
scenografia i kostiumy: Iza Toroniewicz
projekcje multimedialne: Sławomir Malinowski
muzyka: Hadrian Filip Tabęcki
realizacja świateł: Kazimierz Kowalski
asystent reżysera: Jacek Gudejko

Obsada:
Żona/ działaczka ZMP - Maria Semotiuk
Matka - Beata Przewłocka
Ojciec - Krzysztof Kolba
Janek - Piotr Szejn
Mężczyzna ze sztywną ręką - Jerzy Przewłocki
Oficer / Mężczyzna / Starszy uczestnik I - Mariusz Michalski
Kierownik / Adwokat - Lesław Ostaszkiewicz
Przesłuchujący I / Sędzia - Artur Hauke
Przesłuchujący II / Działacz - Krzysztof Bartoszewicz
Przesłuchujący III / Strażnik / Kamerzysta - Mateusz Łogocki (gościnnie)
Przesłuchujący IV / Starszy uczestnik II - Jacek Gudejko
Więzień I (Andrzej) / Strażak  I / Robotnik I - Michał Żołyński (gościnnie)
Więzień II / Strażak II / Robotnik II / Młodzieżowiec - Piotr Boratyński
Więzień III /  Strażak III / Robotnik III - Łukasz Kaczmarek
Starszy Uczestnik III - Miczysław Hajduk (gościnnie)