Zwyczaj święcenia pokarmów w Wielką Sobotę wywodzi się Bliskiego Wschodu, a narodził się w bardzo odległych czasach. Korzenie tego obyczaju są pogańskie, ponieważ wiąże się on ze składaniem ofiar pogańskim bóstwom, między innymi przez lud żydowski.
Należało podzielić się z bogami tym, co człowiek sam spożywał. Ten obyczaj pozostał w religii judaistycznej w postaci kolacji sederowej (świątecznej) odbywającej się w wigilię święta Paschy (Pesach). Na półmisku sederowym, w określonym porządku wykłada się sześć potraw: macę (chleb z niekwaszonego ciasta), który symbolizuje ucieczkę z Egiptu, zeorę (kawałek niedopieczonego mięsa, które symbolizuje naprędce pieczonego baranka, bejcę – ugotowane na twardo jajko, symbol życia, marrpor/chrzan, co jest symbolem goryczy życia w Egipcie, charoset - słodką orzechowo owocową miazgę podlaną winem, która ma oznaczać rozstąpienie się Morza Czerwonego oraz karpas (warzywa naciowe), które symbolizują masy ludzkie i nadzieję.
Kolacja sederowa miała swój ściśle określony porządek, towarzyszą jej modlitwy i opowieści (haggada) nawiązujące do Exodusu. W Ewangelii św. Jana jest napisane, że Ostatnia Wieczerza miała właśnie charakter kolacji sederowej.
Chrześcijanie zaczęli święcić pokarmy dopiero po upadku Cesarstwa Rzymskiego, około VI wieku. Dokonywano tego podczas Liturgii Paschalnej odprawianej w Wigilię Zmartwychwstania w nocy z Wielkiej Soboty na Niedzielę. W trakcie celebracji błogosławiono baranka, który był później spożywany, z czasem uroczystość ta przesuwa się przed Liturgię Wielkiej Nocy. Wierni przynoszą coraz więcej pokarmów do poświęcenia (owoce, mięsa, wędliny, ciasta, napoje nawet alkohol), miody, oliwy), baranek natomiast pozostał tylko w symbolicznej formie, jako figurka z np. ciasta. Poświęconych pokarmów nie spożywano już w świątyni, ale zabierano do domów. Centralnym elementem „święconki” stało się jajko, będące symbolem narodzin nowego życia, potęgi przyrody, zmartwychwstania i paruzji (ponownego przyjście Chrystusa). Jak widać wierzenia pogańskie i chrześcijańskie nałożyły się na siebie.
W XVIII wieku w Niemczech zaczęto święcić figurki zajęcy, które przez Torę uznawane są za zwierzęta nieczyste, ale w kulturach pogańskich symbolizują płodność i budzącą się naturę. W czasie rozbiorów w Polsce połączono symbolikę chrześcijańską święconki z patriotyczną. Obfitość miała kojarzyć się z radosną ucztą po odzyskaniu niepodległości, a biało czerwona chorągiewka oznaczająca zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią – zwycięstwo Polaków nad zaborcami.
Z czasem ograniczono ilość pokarmów w koszyku do sześciu lub siedmiu. Od początku XIX w. są to przede wszystkim: jajka (symbol zmartwychwstania i odradzania się natury), chleb (symbol życia i sytości oraz chrześcijańska Eucharystia), mięso (oznacza płodność, zdrowie i bogactwo), chrzan (symbol zdrowia fizycznego, także afrodyzjak, a w świecie chrześcijańskim traktowany jako symbol męki Chrystusowej), sól (według wierzeń pogańskich – ochrona przed duchami i chorobami, natomiast w chrześcijaństwie – istota wiary, czystości i prawdy), ciasta (trafiły do święconek stosunkowo niedawno ponieważ około stu lat wstecz). Dekoracje w postaci bukszpanu i rzeżuchy również mają swoje znaczenie, są symbolami pokoju, odrodzenia i nawiązują do bliskowschodnich oliwnych gałązek.
Według danych CBOS Polacy bardzo chętnie i gorliwie wypełniają ten zwyczaj, ponieważ aż 96% z nas chodzi w Wielką Sobotę do kościoła, aby poświęcić pokarmy.
Fot. Adam Wołosz
