Elbląg jest jednym z najstarszych miast w Polsce. Ośrodek handlu morskiego, przemysłu ciężkiego to jedne z wielu określeń, jakim nazywano go na przełomie wieków. W cyklu artykułów info.elblag.pl zachęcamy do poznania najciekawszych zabytków "opowiadających historię naszego miasta.
Tym razem chcemy zaprosić elblążan na wycieczkę po kościele bł. Doroty. Ciekawą historię tego miejsca przybliża nam elbląski historyk Bartosz Skop. Zabytkowy obiekt, który skromnie przycupnął na oddalonej od centrum ul. Rawskiej. Warto jednak wybrać się tam na spacer i go obejrzeć, bo jak podkreśla nasz przewodnik "jest on wyjątkowy z wielu względów".
Nie tylko przez wzgląd, że jest to wybitny przykład nowożytnego budownictwa sakralnego na Żuławach, lecz także, że budynek kościoła… nie został zbudowany w Elblągu. Ten fenomen sprawia, że w nieco topornej sakralnej topografii tego miasta kościół z Warszawskiego Przedmieścia jest wart zobaczenia
- mówi Bartosz Skop.
Ponad trzysta lat historii
Historia kościoła zaczyna się ponad trzysta lat temu w Kaczynosie, niewielkiej wiosce pod Malborkiem. Został on wzniesiony w latach 1705-1706 przez niewielką społeczność luteran. Zastąpił starszą budowlę z około 1626 roku. Trzeba pamiętać, że luteranie byli w Królestwie Polskim wyznaniem zaledwie tolerowanym. Wzniesienie kościoła przez tą społeczność było bardzo trudne, a w najlepszym przypadku okrojone różnymi ograniczeniami, dodaje nasz przewodnik.
Budynek sakralny w Kaczynosie został wzniesiony w konstrukcji fachwerkowej, określanego także jako mur pruski. Jest to drewniana konstrukcja wypełniona murem ceglanym. Był to prosty budynek, który z daleka wśród otoczenia nie wiele się wyróżniał. Wartym uwagi były jednak ściany szczytowe kościoła z ozdobnym i skomplikowanym układem belek konstrukcyjnych. Równie ciekawym elementem był zdobiony przedsionek z inskrypcją umieszczoną nad wejściem: „ANNO 1706 DEN 7. AVGVST.” Upamiętniała ona datę poświęcenia ukończonego budynku 7 sierpnia 1706 roku. W przeciwieństwie do skromnej szaty zewnętrznej wnętrze kościoła było bogato wyposażone. Jako że była to niewielka społeczność wiejska, poszczególne jego elementy fundowano stopniowo przez niemal cały wiek XVIII. Największe wrażenie robił drewniany beczkowy strop przedstawiający Sąd Ostateczny wykonany około 1770 roku. Ołtarz z 1718 roku był dziełem Martina Hirschfelda. Kazalnica została ufundowana przez Annę Elisabeth Rentelin w 1788 roku. Chrzcielnica była starsza od kościoła, bowiem wykonano ją w 1685 roku. Podobnie jak w innych kościołach luterańskich, także w Kaczynosie w latach 1718-1728 zbudowano empory. Na balustradach umieszczono obrazy ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu. Na jednej z empor znajdowały się organy pochodzące z warsztatu Matthiasa Obucha z Morąga
- opisuje Barosz Skop.
Tragiczną datą w historii niewielkiego kaczynoskiego kościoła był rok 1888, kiedy to 25 marca w wyniku przerwania wału rzeki Nogat we wsi Janówka ogromne połacie Żuław Elbląskich zostały zalane. Zniszczenia kościoła i jego wyposażenia były znaczące.
- Z drugiej strony, w końcu XIX wieku był on uznawany za cenny obiekt architektury żuławskiej. Dlatego też w latach 1906-1907 kościół został rozebrany i zbudowany od nowa z zachowaniem zdatnego jeszcze zabytkowego materiału. Pracami zarządzali wpierw budowlany inspektor powiatowy Herrmann, a następnie znany konserwator zabytków i znawca architektury w Prusach Bernhard Schmid. W czasie prac zupełnie od nowa wzniesiono m.in. wspomniany przedsionek kościoła. Stary, z datą 7 sierpnia 1706, przeniesiono na Przedzamcze zamku malborskiego, gdzie dostawiono go do jednego z budynków. W Kaczynosie zaś na nowym przedsionku umieszczono datę 1906. Konserwatorzy dokomponowali do zabytkowego gmachu także niewielką dzwonnicę. W wyniku tego przebudowie uległa konstrukcja tej części budowli. Usunięto przez to zachowany szczyt, który także przeniesiono do Malborka i w 1911 roku wstawiono go jak szczyt odbudowanej ludwisarni. Wnętrze zaś zachowało swój charakter. W 1907 roku wymieniono jedynie stare organy na nowe, zbudowane przez firmę Eduarda Witteka z Elbląga - mówi historyk.
Kościół przetrwał 1945 rok, jednak w wyniku wypędzenia mieszkańców obiekt na pewien czas pozostawiono samemu sobie. - Proboszcz z Królewa oraz napływający nowi osiedleńcy chcieli, aby urządzić w nim kościół katolicki. Władze komunistyczne przekazały go jednak miejscowemu PGRowi. Urządzono w nim magazyn. W kolejnych powojennych latach wnętrze zostało całkowicie rozkradzione i zdemolowane. Agonia została przerwana w 1979 roku kiedy budynek został przejęty przez parafię św. Jerzego w Elblągu. W wyniku trudnej sytuacji politycznej w Polsce w roku 1980 oraz działań ks. Mieczysława Józefczyka, wieloletniego proboszcza u św. Mikołaja w Elblągu udało się erygować parafię bł. Doroty na Warszawskim Przedmieściu, gdzie od wielu lat bezskutecznie planowano zbudowanie kościoła. Władze diecezjalne postanowiły przenieść otrzymany wcześniej kościół z Kaczegonosu właśnie do tej elbląskiej dzielnicy.
Przenosiny do Elbląga
Prace rekonstrukcyjne trwały w latach 1981-1985 pod nadzorem miejscowego proboszcza Bronisława Trzcińskiego. Duży wkład miała tu ówczesna Wojewódzka Konserwator Zabytków w Elblągu prof. Maria Lubocka-Hoffmann. Kościół zbudowano na niewielkim wzniesieniu. Umieszczono go na solidnym podpiwniczeniu, mieszczącym tzw. kościół dolny (do mniejszych nabożeństw). Ze starego gmachu udało się wykorzystać na nowym miejscu około 30% starego materiału budowlanego. Reszta jest więc rekonstrukcją. Co ciekawe na rekonstruowanej wieży (o wysokości ponad 23 metrów) umieszczono w wieńczącej ją kuli obok różnych dokumentów także ówcześnie obowiązujące kartki żywnościowe – obok stanu wojennego symbol brutalnej rzeczywistości lat 80. Prace w stanie surowym ukończono do 6 grudnia 1984 roku, zaś pierwszą Mszę odprawiono w Boże Narodzenie 1984 roku
- opowiada Bartosz Skop.
Rekonstrukcja wyposażenia zajęła kolejne lata, wiele elementów wyposażenia uległo jednak zniszczeniu bądź rozproszeniu. - Nie ma więc polichromii stropowych, oryginalnego ołtarza czy organów - wyjaśnia historyk. - Zachowały się obrazy z empor, które w nieco zmienionym układzie zrekonstruowano we wnętrzu. Rokokowy ołtarz został podarowany przez wspomnianego ks. Józefczyka z kościoła św. Mikołaja. Jego pierwotnym miejscem był rozebrany w latach 50. fachwerkowy kościół w Stalewie. W kościele bł. Doroty wprawiono w niego obraz przedstawiający patronkę świątyni. Także dzięki niemu w kościele z powrotem pojawiła się pochodząca z Kaczegonosu Grupa Ukrzyżowania. Warte uwagi są witraże kościoła wykonane przez znanego witrażystę Władysława Kozioła z Torunia w latach 1995-1998. Na większości z nich umieszczone są obfite motywy kwiatowo roślinne, na większych oknach znalazły się figuralne przedstawienia św. Krzysztofa i św. Michała Archanioła. Okna za ołtarzem zawierają także postacie anielskie. Do dziś niestety nie zostały odbudowane organy. Za zbudowanym prospektem znajdują się głośniki od analogowego instrumentu zastępczego. Poza tym we wnętrzu można zobaczyć wiele mniejszego wyposażenia, jak XVIII-wieczne ławy czy tablice inskrypcyjne.
Kościół bł. Doroty to bardzo ciekawy przykład obiektu przeniesionego na inne miejsce i dostosowanego do otoczenia. W podobny, choć mniej udany sposób udało się przenieść obecny kościół św. Rodziny na Zatorzu, który w pierwotnie był ewangelickim zborem w miejscowości Nowa Cerkiew na Żuławach. Realizacja z Warszawskiego Przedmieścia jest o tyle ciekawa i wyjątkowa, że obok kościoła przeniesiony został dawny XVIII-wieczny dworek Störmerów z miejscowości Królewo
- dodaje Bartosz Skop.
Fajny kościółek.
Ilość komentarzy o czymś świadczy.....Kolejny raz nic ciekawego....