Dział Badań Regionalnych i Zbiorów Zabytkowych Biblioteki Elbląskiej zaprasza na wystawę „Z kolekcji Henryka Nitschmanna”.
Ekspozycja obejmuje rękopisy Nitschmanna, wybitnego elblążanina, tłumacza i historyka literatury polskiej, muzykologa i polonofila. Jednym z eksponatów jest spisany w języku polskim testament Nitschmanna. Na wystawę zapraszamy do Pracowni Badań Regionalnych w godzinach otwarcia Biblioteki.
Henryk Nitschmann, niemiecki poeta i muzyk, a przede wszystkim miłośnik i tłumacz literatury polskiej, urodził się 24 kwietnia 1826 roku w Elblągu jako syn radcy sądowego. W latach 1832-43 uczęszczał do Gimnazjum Elbląskiego. Przed zakończeniem ostatniej klasy rodzice wysłali go na trzyletnią praktykę do majątków ziemskich pod Elblągiem. W 1855 roku Nitschmann jako wolny słuchacz uczęszczał na Uniwersytet w Berlinie. W tym czasie opanował język polski. Ostatecznie jednak studiów nie ukończył. Zainteresowanie literaturą i kulturą polską oraz znajomość języka zaowocowały licznymi publikacjami. Jako tłumacz literatury polskiej zadebiutował w 1854 roku. Na łamach Elbinger Anzeigen pojawił się przekład wiersza Łza Franciszka Morawskiego, a lipska Novellen-Zeitung wydrukowała wybór przełożonych przez Nitschmanna utworów, wśród których znalazły się między innymi dwa sonety Adama Mickiewicza. Po powrocie z Berlina osiadł w majątku Pożary (Pasaren) pod Działdowem. Tu tworzył swoje pierwsze kompozycje na fortepian oraz pogłębiał znajomość języków słowiańskich: polskiego i serbskiego.
W 1860 roku wydawnictwo Teodora Bertlinga wydało Polskę na Parnasie (Ausgewählte Gedichte der Polen), zaliczaną do najciekawszych gdańskich druków XIX w., w której zawarł przekłady 25 poetów polskich. Następne wydanie tej antologii poezji polskiej w języku niemieckim ukazało się w 1861 roku, przy czym zostało rozszerzone o kolejnych polskich poetów: Kochanowskiego, Karpińskiego, Lenartowicza i Ujejskiego. W przedmowie do trzeciej edycji (1862) Nitschmann pisał:
W miejsce czynów miecza, idą teraz dzieła pokoju, dzieła poetyckiego geniuszu i nadają im większego uświęcenia i geniuszu. Udostępnić je w wyborze niemieckiemu czytelnikowi jest celem tej książki.
W 1865 roku, po wydzierżawieniu majątku w Pożarach, powrócił do Elbląga. Obok zainteresowania literaturą polską uwagę poświęcał również literaturze angielskiej i francuskiej. W 1868 roku w Gdańsku Nitschmann wydał antologię Album wierszy zagranicznych (Album ausländischer Dichtung), zawierającą tłumaczenia poezji polskiej, angielskiej, francuskiej i serbskiej.
W następstwie współpracy z wydawnictwem Brockhausa w Lipsku, ukazała się w 1875 roku czwarta edycja Polski na Parnasie, obejmująca przekłady już kilkudziesięciu polskich poetów. Te dwie pozycje przyniosły Nitschmannowi uznanie i sławę.
Kolejna publikacja wydana w Lipsku w 1880 roku Iris – poezje polskie zawierała między innymi tłumaczenia Grażyny Mickiewicza i Ojca zadżumionych Słowackiego. Ukoronowaniem pracy Nitschmanna w zakresie popularyzacji literatury i kultury polskiej w Niemczech było trzykrotne wydanie Historii literatury polskiej (Geschichte der polnischen Litteratur, Leipzig 1882, 1889, Gera 1896). Dzieło to podzielone na pięć części zostało opracowane niezwykle wnikliwie i starannie. Ważnym i cen-nym elementem Historii były uwagi o życiu kulturalnym Polski (odmienne od oficjalnego stanowiska antypolskiej propagandy). Rok 1885 przyniósł Nitschmannowi wydanie eposu staropruskiego Hogia. Nie zaniedbując swej pracy translatorskiej, Nitschmann działał również na polu muzyki poważnej. Komponował i organizował koncerty, ale dał się jednak poznać przede wszystkim jako krytyk muzyczny. Jego dorobek w tej dziedzinie obejmuje ponad sto recenzji, sprawozdań i artykułów fachowych.
W 1869 roku założył w Elblągu Towarzystwo Filharmoniczne, którym kierował do 1878. Nitschmann, z zamiłowania polonofil, odważnie głosił swoje poglądy narażając się władzom, ujmował się za Polakami, podnosił rangę naszej literatury i kultury, potępiał germanizację i akcję eksterminacyjną.
W dowód uznania dla jego działalności, z okazji 70. urodzin prasa polska, w tym Gazeta Gdańska, poświęciła mu wiele artykułów.
Jako obrońca wszystkiego co polskie, nie doczekał zwycięstwa sprawy, dla której pracował: niepodległej, kwitnącej oświatą i kulturą wolnej Polski i rozwoju wzajemnych stosunków kulturalnych obu narodów. Zmarł 27 kwietnia 1905 roku jako kawaler pozostawiając testament napisany po polsku. Większość majątku przekazał miastu Elbląg na cele charytatywne.
Henryk Nitschmann zgromadził księgozbiór liczący blisko 3000 pozycji, w tym wiele z zakresu literatury polskiej. Część jego spuścizny drukowanej i rękopiśmiennej (m. in. zbiór ballad, sonetów, poemat, korespondencja i muzykalia) znajduje się w Bibliotece Elbląskiej.
Zadanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach projektu Permanentny transfer wiedzy pomiędzy bibliotekami publicznymi miast bliźniaczych Elbląg i Ronneby „OKO W OKO”.
