Adam Mickiewicz urodził się w wigilię świąt Bożego Narodzenia, 24 XII 1798 roku, w Zaosiu pod Nowogródkiem, (niektórzy wskazują na Nowogródek). Ojciec poety- Mikołaj, był komornikiem z praktyką adwokacką w Nowogródku. Matka- Barbara z domu Majewska, była córką ekonoma z Czombrowa. Dom Mickiewicza był mieszczański, z korzeniami po dziadkach szlacheckimi (herbu Poraj – w polu czerwonym róża pięciopłatkowa, srebrna o listkach zielonych). Rodzina była katolicka, mały Adam we wczesnym dzieciństwie, po upadku z okna, został powierzony Matce Bożej Ostrobramskiej. Dziecko przeżyło upadek, bez widocznych skutków, złamań i innych obrażeń. Później Adam Mickiewicz uczęszczał do szkoły dominikańskiej w Nowogródku. W szkole kontynuowano nauczanie wprowadzone przez Komisję Edukacji Narodowej. W chwilach wolnych od zajęć młodzież z zapałem uprawiał sztuki walki, naśladując elewów ze szkół rycerskich, przygotowujących się do służby dla ojczyzny. Młody Mickiewicz grywał też różne role w szkolnym teatrze. Jego ojciec był zapalonym deklamatorem, co miało wpływ na późniejsze „improwizacje” poetyckie Adama.
Po ukończeniu gimnazjum, korzystając z protekcji wujów, ponieważ jego ojciec zginął w czasie pożaru w Nowogródku, Mickiewicz pojechał studiować do Wilna. Początkowo wstąpił na wydział nauk matematyczno-przyrodniczych, ale szybko przeniósł się na wydział literatury i sztuk wyzwolonych gdzie studiował literaturę polską. W Wilnie był jednym z założycieli „Koła Filomatów”. Pierwsze swoje dorosłe wakacje spędzał w domu, ale wyjeżdżał też do Tuhanowicz, gdzie poznał Marylę Wereszczakównę. W czasie studiów powstały pierwsze jego utwory, wiersze i pieśni. Zadebiutował wierszem „Zima miejska” w Tygodniku wileńskim w roku 1918. W 1919 roku objął posadę nauczyciela w Kownie. W roku 1922 ukazały „Ballady i romanse. Wiersze różne” zebrane w jeden tom poezji. W roku 1920 powstała „Oda do młodości”.
„Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,
łam, czego rozum nie złamie,
młodości, orla twych lotów potęga,
jak piorun twoje ramię”
Przez szereg lat ta pieśń była manifestem młodzieży studenckiej, w druku ukazała się w roku 1927. W roku 1923 wydany został drugi tom poezji, zawierający „Grażynę”, oraz II i IV część „Dziadów”. W „Dziadach” cz. IV wśród świata obrzędów ludowych zamieścił swoje przeżycia po ślubie Maryli Wereszczakównej, którą darzył uczuciami, z innym kandydatem. W „Grażynie” przedstawił, poetycką wizję obrony Litwy w czasie najazdu krzyżackiego. W roku 1823 odbywały się procesy przeciwko „Filomatom” i „Filaretom”, Mickiewicz również był sądzony, w październiku został aresztowany, osadzony w celi więzienia w Wilnie, w kwietniu następnego roku uwolniony, ale musiał, podpisać oświadczenie, że nie będzie zakładał żadnych tajemnych kół. Potem przez pięć lat przebywał w Rosji ze skierowaniem do pracy: w Petersburgu, stolicy carów; Odessie, znanej z klimatu „śródziemnomorskiego” i owoców południowych; Moskwie która zyskiwała rangę metropolii w królestwie carów. Przebywał wśród kulturalnych elit literackich, był wziętym autorem, drukowano jego wiersze, zasłynął wspaniałymi improwizacjami, cieszył się sławą zarówno wśród elit jak ludu, pokazywany na przyjęciach, utrzymywany przez arystokratyczne domy nie mógł jednak znaleźć pracy jako nauczyciel. Poznał w tym czasie Puszkina, spotykał się również ze środowiskami niechętnymi carowi, dekabrystami – Rylejewem i Bestużewem, o czym zapewne wkrótce dowiedziały się stosowne władze miejskie, oglądał musztry żołnierskie w czasie, których umierali słabsi poborowi. W Rosji spotykał również polskie rodziny ziemiańskie, które miały nad morzem w okolicach Odessy swoje rezydencje. Przebywając na Krymie napisał cykl „Sonetów” i „Sonety Krymskie”, (1826), gdzie zachwycał się urodą nieznanej krainy, ale tęsknił za Litwą. Przeżywał także dramaty uczuciowe, jakim podlegli są rycerze wolności, którym niewola inne niesie zadania, już nie błyskotliwe, niefrasobliwe, lub zwykłe pracowite życie.
"Litwo ! piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy
Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice,
I weselszy deptałem twoje trzęsawice
Niż rubinowe morwy, złote ananasy".
Napisał poeta we wrażeniach podróżnych. Jednocześnie rodził się pomysł „Konrada Wallenroda”, utwór ten powstały w latach 1826-1827, (1827 drukiem) jest po „Grażynie” kontynuacją dziejów polskiej Litwy, ziemi ojczystej Mickiewicza.
Ponieważ nie znajdował pracy w określonym czasie, kończył się pobyt w kolejnej miejscowości, musiał jechać do następnej. Mickiewicz zdecydował się wówczas na emigrację, nie wrócił na Litwę i miał już nie wrócić, bo coraz więcej jego utworów było wyraźnym sprzeciwem przeciwko caratowi. W 1829 roku wyjechał do Niemiec, do Berlina, gdzie przebywał krótko, potem do Drezna. Odwiedził Goethego w Weimarze. Na dłuższy pobyt zatrzymał się we Włoszech. Tutaj odwiedził rosyjskiego ambasadora księcia Gagarina i Zinaidę Wołkońską. Przebywał też poeta często na salonach u galicyjskich hrabiów Ankwiczów. Z pierwszych lat podroży emigracyjnych pozostało wiele wierszy lirycznych, także bolesny „Do matki Polki”. Mickiewicz bardzo silnie odczuwał zniewolenie Polski, tak niedawno sławnej i bogatej. Historia starożytna i niedawne wrażenia z Rosji przyniosły mu wizje skutych niewolników. Przebywając we Włoszech dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego. W kwietniu wyjeżdżał do Polski, ale zatrzymany na granicy w Wielkopolsce już się do powstania nie zdążył przyłączyć. Odnalazł tylko swojego brata, który jako powstaniec został internowany do Prus i sprowadził go do Wielkopolski. Na emigracji w Dreźnie powstała III część „Dziadów”, której tłem są wydarzenia powstania listopadowego 1830 roku, łącznie z najtragiczniejszymi, wywozem młodych powstańców w kibitkach na zesłanie, dramatem rodzin zesłanych i innymi tragediami.
"Znałem starych Cichowskich, uczciwa rodzina;
Oni są z Galicyi. Słyszałem, że syna
Wzięli i zamorzyli : - mój krewny daleki !
Nie widziałem go dawno – o ludzie! o wieki!
Trzy pokolenia przeszły, jak nas przemoc dręczy...."
Wspomina w „Dziadach” stary Polak. Odmalowuje również dramat, Rosję carską, zniewoloną despotycznym systemem. (dramat wyd. w 1832 roku) W Paryżu natomiast napisany został „Pan Tadeusz”, polska epopeja narodowa (drukiem w 1834). Utwór ten przyniósł emigrantom wizję Polski, żywej tradycjami narodowymi, swojskimi waśniami, tęsknotami i wolą walki o wolność., co odzwierciedla zakończenie:
"A szlachta ciągle pije i wiwaty wznosi:
Napoleona, Wodzów, Tadeusza, Zosi
Wreszcie z kolei wszystkich trzech par zaręczonych,
Wszystkich gości obecnych, wszystkich zaproszonych,
Wszystkich przyjaciół, których kto żywych spamięta
I których zmarłych pamięć pozostała święta."
W Paryżu też napisał Mickiewicz „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”, prozą, pisane na wzór poematów biblijnych zawierają wskazania dla emigrantów, opowiadania o ojczyźnie, męczennikach i świętych. Przenika je duch chrześcijański i traktowane są jak Biblia wśród Polaków. Na emigracji spotykał Norwida, przyjaźnił się z Garczyńskim, Niemcewiczem, Domeyką.
W 1934 ożenił się z Celiną Szymanowską, ona miała wówczas 22 lata, on 36 i zobaczył ją tak, jak szesnastoletnią panienkę zapamiętał niegdyś u Szymanowskich. Celina, po śmierci matki poszukiwała bratniej duszy i męża, to że sama przyjechała do Mickiewicza, znaczyło, że zmieniły się w Polsce zasady swatów. Młodzież była odważna, a panienka czytała w młodości wiele książek o rycerzach. Po ślubie ze sławnym poetą panna Szymanowska spodziewała się więcej zbytku, bywania w salonach. Rozczarowała się, ponieważ wielki wieszcz wówczas dużo pracował, a o większych luksusach można było tylko pomarzyć. Kiedy młoda mężatka była w ciąży, odprawili służącą. Dziewczynka po narodzinach otrzymała wspaniałego ojca chrzestnego, Juliana Ursyna Niemcewicza, twórcę „Polskich pieśni historycznych”. Po urodzeniu drugiego dziecka, syna, żona Mickiewicza zaczęła chorować. Jej choroba była odtąd stałym elementem życia wielkiego poety.
Wyjechali do Lozanny, gdzie Mickiewicz napisał przepiękne „Liryki Lozańskie”(1839-1840) i krótki czas wykładał tam literaturę łacińską. Po powrocie do Paryża Mickiewicz wykładał (po wielu latach bez pracy, kiedy utrzymywał się z pióra) w College de France literaturę słowiańską. W roku 1850 urodziło się Mickiewiczom szóste dziecko, syn. W 1852 roku przestał wykładać, otrzymał natomiast posadę bibliotekarza w „Bibliotece Arsenału”. W Paryżu poznał też Towiańskiego i jego filozofię „Sprawa Boża”. Z Towiańskim współpracował około pięciu lat, po zerwaniu z mesjanistycznym przywódcą sekty bywał u Ojca Świętego w Rzymie. Na wieść o wojnie włosko-austriackiej założył własny legion narodowowyzwoleńczy do walki z Austrią.
W 1855 roku zmarła Celina Mickiewiczowa, on sam udał się ze swoim legionem do Turcji, by wspomóc ten kraj w walce z Rosją. Tam zachorował na nieuleczalną wówczas chorobę - cholerę. Ciało jego przewieziono do Francji, a w 1890 roku przetransportowane do Polski szczątki doczesne wielkiego wieszcza spoczęły na Wawelu. Polska, Chrystus Narodów, nie odrodziła się za życia wielkiego wieszcza. Stuletnia rocznica urodzin poety była wielkim świętem w zniewolonej Polsce i na emigracji. Od tego czasu powstały liczne przekłady jego dzieł. Ukazywały się powieści biograficzne poświęcone życiu i twórczości poety, „Dziady” doczekały się wielu inscenizacji teatralnych, między innymi Dejmka, który otrzymał zakaz wystawiania sztuki, było to w 1968 roku. Sfilmowany został „Pan Tadeusz”.
W roku obecnym ( 2005 ) mija 150 lat od śmierci poety. Został on nazwany Rokiem Mickiewiczowskim, co powinno skłonić nas do lektury utworów wielkiego wieszcza. W bibliotekach możemy spodziewać się w tym roku ciekawych wystaw, w uczelniach sesji poświeconych twórczości poety.
