Od prawie 40 lat odsetek ciąż bliźniaczych na całym świecie znacząco się zwiększa. Warto więc przyjrzeć się mechanizmom i przyczynom prowadzącym do powstawania tego zjawiska.
Ciąża bliźniacza to stan, w którym w jamie macicy rozwijają się jednocześnie dwa płody. Powstaje ona w wyniku dwóch mechanizmów: zapłodnienia dwóch komórek jajowych przez dwa plemniki – mówimy wtedy o ciąży dwujajowej czy dwuzygotycznej, lub przez podział jednej, zapłodnionej już komórki jajowej – takie bliźnięta nazywamy jednojajowymi lub jednozygotycznymi.
W pierwszym przypadku rozwijające się embriony nie są identyczne genetycznie. Dzieci urodzone z takiej ciąży różnią się od siebie, a podobieństwo między nimi jest takie, jak między rodzeństwem pochodzącym z oddzielnych ciąż. W 1/3 przypadków bliźnięta dwujajowe mają odmienną płeć. Dzieje się tak, gdy jeden z zapładniających plemników zawiera materiał genetyczny z chromosomem Y, w materiale genetycznym drugiego z plemników znajduje się zaś chromosom X.
Bliźnięta jednozygotyczne mają taki sam zestaw genów. Fenotypowo są one do siebie bardzo podobne, lecz nie identyczne. Odziedziczone geny nie zawsze bowiem zachowują się i uaktywniają w taki sam sposób. Bliźnięta jednojajowe mają tę samą płeć, co wynika z mechanizmu powstania tego typu ciąży.
W ciążach bliźniaczych wyróżniamy trzy możliwe zestawy błon płodowych: dwie kosmówki i dwie owodnie, jedną kosmówkę i dwie owodnie oraz jedną kosmówkę i jedną owodnię. Dwie kosmówki i dwie owodnie występują zawsze u bliźniąt dwuzygotycznych, gdyż każde z nich rozwija się z oddzielnej zapłodnionej komórki jajowej. Jednak również w 13% ciąż jednozygotycznych mamy do czynienia z tym wariantem.
Taka sytuacja ma miejsce, gdy podział komórki jajowej dokonał się jeszcze przed implantacją w jamie macicy, czyli przed upływem 4 dni od zapłodnienia. Nie możemy więc rozpoznać ciąży dwujajowej opierając się na kryterium dwukosmówkowości. Z kolei obecność jednej kosmówki pozwala nam z pewnością potwierdzić ciążę bliźniaczą jednojajową.
W ciążach jednokosmówkowych mogą istnieć dwie lub jedna owodnia. Ich liczba zależy od czasu od zapłodnienia, w którym dokonał się podział komórki jajowej. Gdy proces ten zachodzi między 4 a 7 dniem, czyli w czasie, gdy zarodek zaimplantował się już w jamie macicy i posiada kosmówkę, ale nie wykształciła się jeszcze owodnia, powstaje ciąża jednokosmówkowa dwuowodniowa. Powyższa sytuacja stanowi 85% wszystkich ciąż jednozygotycznych.
Jeśli do podziału dojdzie między 7 a 14 dniem od zapłodnienia, powstaje najrzadziej występująca postać ciąży bliźniaczych – jednokosmówkowa jednoowodniowa. Przypadki takie stanowią zaledwie 1-2% wszystkich ciąż bliźniaczych i około 3-4% jednokosmówkowych. Natomiast kiedy podział zarodka zajdzie po 14 dniu od zapłodnienia mamy do czynienia z bliźniętami nierozdzielonymi.
Aby ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia ciąży bliźniaczej stosuje się regułę Hellina. Zakłada ona, że w populacji europejskiej występuje jedna ciąża bliźniacza na 80 porodów. Nadal jednak problem sprawia nam podanie przyczyn powstawania ciąż bliźniaczych jednozygotycznych. Prawdopodobnie dziedziczność, czynniki zewnętrzne i wewnętrzne nie mają wpływu na to zjawisko, można więc przyjąć, że zachodzi ono przypadkowo. Za tym stwierdzeniem przemawia fakt, że liczba takich bliźniąt jest stała – wynosi 0,4% wszystkich porodów.
Jednak pojawiają się głosy jakoby istniała niewielka dziedziczna skłonność do występowania takich ciąż w linii matczynej. Wzrost częstości porodów bliźniąt jednojajowych następuje również z powodu upowszechnienia zapłodnienia pozaustrojowego i sztucznego stymulowania owulacji.
Na częstość występowania ciąż dwuzygotyczych wpływa m.in. przynależność rasowa matki – u kobiet rasy czarnej szanse wynoszą 2-4,5%, rasy białej 0,9-1,4%, a rasy żółtej – 0,4-0,5%. Kolejnymi ważnymi czynnikami są: wiek matki > 35 r.ż., liczba porodów > 3, ciąża wielopłodowa w wywiadzie, ciąża poczęta w okresie laktacji, okres po przerwaniu doustnej antykoncepcji, zapłodnienie pozaustrojowe, stosowanie preparatów stymulujących owulację, wysoki wzrost kobiety, otyłość, wiele odbywanych stosunków płciowych, pora roku (poczęcie między majem a wrześniem).
Udowodniono także istnienie genetycznej predyspozycji do powstawania ciąż dwuzygotycznych w tej samej rodzinie. 2-10 razy częściej występują one u matek, które już urodziły bliźnięta, a 2-3-krotnie częściej u matek trojaczków. Prawdopodobnie większa skłonność do powstawania ciąż dwujajowych dziedziczona jest przez płody żeńskie jako cecha autosomalna recesywna związana z chromosomem 3.
Również czynnik ojcowski odpowiedzialny może być za zwiększoną częstość tych ciąż – w nasieniu ojców bliźniąt dwujajowych znajduje się przypuszczalnie większa ilość bardziej ruchliwych plemników. Choć nie wiemy jeszcze wszystkiego na temat ciąży bliźniaczej, jedno jest pewne - zawsze jest to ciąża wysokiego ryzyka, dlatego niezwykle ważne jest odpowiednie jej prowadzenie i kontrola.
Juliana Kopczyńska
Bibliografia:
Bręborowicz Grzegorz H., Położnictwo i ginekologia, t. 1, Wyd. 2, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015, ISBN 978-83-200-4997-8