Mózg a uzależnienia

Możemy uzależnić się praktycznie od wszystkiego – począwszy od substancji psychoaktywnych po gry hazardowe, popadając w seksoholizm czy zakupoholizm. Oprócz klasycznych uzależnień od substancji, jak chociażby uzależnienia od alkoholu czy nikotyny, wyróżnia się też praktycznie niemożliwe do zliczenia uzależnienia wchodzące w skład uzależnień behawioralnych.

Znane są przypadki uzależnienia od … jedzenia mydła i picia detergentów. Jak widać rozbieżności w tym, co uzależnia różne osoby są ogromne. Ale mechanizm zawsze pozostaje ten sam - chodzi o subiektywne poczucie przyjemności. Dla jednych uzależnienie jest chorobą mózgu inni mówią o uzależnionych „mają słabą wolę, uciekają w to, co najłatwiejsze”.

Są trzy główne kategorie definicyjne dla uzależnienia: jako choroby, wyboru lub samoleczenia. Te trzy meta-modele w pewnym stopniu nachodzą na siebie, ale każdy ma unikalne konsekwencje dla procesu terapii. Obowiązująca do tej pory definicja mówiła o tym, że uzależnienie jest silną potrzebą przyjmowania jakiejś substancji lub wykonywania określonej czynności. Często ta silna potrzeba jest wręcz efektem nałogu, nie jego przyczyną. Dlatego kolejne próby kończą się niepowodzeniem, a coraz częściej pojawiają się zniechęcenie i utrata wiary w siebie i możliwość skończenia z nałogiem. Faktem jest jednak, że nałóg jest znacznie silniejszy, jeśli współistnieją obok siebie uzależnienie fizyczne, psychiczne, a często i społeczne.

Przemawia to zdecydowanie za tym, że przynajmniej częściowo wyjście z nałogu zależy od nas samych. Przyjęcie substancji uzależniającej lub wykonanie określonej czynności traktowane jest jako nagroda bądź przyjemność. Dlatego właśnie osoby, które leczone były morfiną, dość łatwo pozbywają się uzależnienia (w około 95% przypadków), natomiast narkomani, którzy sami zdecydowali o jej przyjmowaniu w celu odurzania się, najczęściej do nałogu wracają (trwale wychodzi z niego zaledwie niecałe 10%).

Problem pojawia się więc wówczas, gdy zaburzony zostanie układ nagrody mózgu – uzależnienie przestaje być tylko przyjemnością, a staje się przymusem. Na tej podstawie naukowcy z National Institute on Drug Abuse wysnuli teorię, że najistotniejszym czynnikiem jest nie tyle wola osoby uzależnionej, ale istnienie w jej mózgu połączeń nerwowych pozostających właściwie do końca życia, nawet po wielu latach od wypalenia ostatniego papierosa czy u alkoholików– wypicia ostatniego kieliszka alkoholu. Jest to, jak potwierdzono, główna przyczyna powrotu do nałogu po długim okresie abstynencji. Dzięki nowej definicji uzależnienia, określającej nałóg jako chorobę mózgu.

Jak uzależnienie zmienia twój mózg? Dzieje się to w trzech następujących krokach…Naukowcy od dawna mówią, że uzależnienie jest chorobą, jednak dla przeciętnego odbiorcy stwierdzenie to nie jest zbyt jasne. Teraz w nowym badaniu, opublikowanym w New England Journal of Medicine, naukowcy przedstawili model uzależnienia podzielony na trzy kluczowe etapy, wyjaśniając, w jaki sposób choroba zmienia ludzką neurobiologię.

Autorzy twierdzą, że każdy z tych etapów wpływa na zachowanie danej osoby, zmieniając sposób, w jaki reaguje ona na stres, a także zmieniając zdolności do kontrolowania pewnych zachowań. - Aby lepiej pomagać osobom uzależnionym musimy lepiej dowiedzieć się, co dzieje się w ich mózgu. Samo stwierdzenie, że ktoś jest chory nie wystarcza -  komentuje Dr. Nora Volkow National Institute on Drug Abuse.

-Mówimy, że uzależnienie jest chorobą mózgu, ale nie bardzo rozumiemy, co to znaczy -  kontynuuje Volkow. - Stwierdzenie, że cukrzyca jest chorobą trzustki nie wyjaśnia ludziom, w jaki sposób choroba działa w organizmie człowieka.W nowym artykule autorzy stworzyli trzy etapowy opis tego, w jaki sposób uzależnienie wpływa na biologię mózgu:

1. Nadużywanie i zatrucia Wszystko zaczyna się w ten sposób – ludzie zażywają substancje, które wywołują u nich uczucie euforii. Euforia ta jest spowodowana przez dopaminę – ten sam neuroprzekaźnik, który jest uwalniany podczas jedzenia lub seksu. W odróżnieniu jednak od tych naturalnych bodźców, im więcej konsumujesz uzależniających narkotyków, tym więcej dopaminy jest uwalnianej i nigdy nie czujesz, że masz jej dosyć. 

W miarę upływu czasu, mózg zostaje uwarunkowany do obsesyjnego poszukiwania impulsu dopaminy. Powstają też silne powiązania między euforią a wspomnieniami z miejscami, ludźmi i przedmiotami związanymi z narkotykiem. Te połączenia są później odpowiedzialne za intensywne pragnienie zastosowania substancji.

2. Wycofanie i negatywny wpływ U niektórych osób zatrucie może zmienić łączność mózgu w taki sposób, że po zakończeniu działania środka czują się oni przygnębieni, przez co pożądają substancji, gdy ta znika z organizmu. Doktor Nora Volkow - psychiatra  twierdzi, że jedną z najważniejszych funkcji ludzkiego mózgu jest poszukiwanie wyjścia z sytuacji stresowych, jak np. jedzenie jako sposób by pozbyć się uczucia głodu. Gdy ktoś jest wielokrotnie wystawiony na działanie substancji, szybko orientuje się, że cierpienie może zostać zwalczone przez spożywanie jej większej ilości.

To prowadzi do następnego etapu, kiedy mózg programuje się na usuwanie negatywnych uczuć odstąpienia. Jeśli osoba jest podatna na uzależnienia, może to ostatecznie utworzyć pętlę pomiędzy zatruciem i wycofaniem substancji. Jesteś na haju czujesz się świetnie, spadek – czujesz się straszne, ostatecznie mózg uczy się, że wybór substancji uciszy uczucie niepokoju. Łączność w mózgu zmienia się w taki sposób, że prowadzi od stresu do pragnienia substancji.

3. Zaabsorbowanie i antycypacja Ostatnim etapem zmian w mózgu, w trakcie całego procesu uzależnienia się, są zmiany w korze przedczołowej, która jest odpowiedzialna za procesy podejmowania decyzji i samoregulacji. Ta trzecia faza zmienia obwody w mózgu zmniejszając naszą odporność na silne pragnienia i podążania za pewnymi decyzjami. Volkow zauważa, że te trzy etapy uzależnienia niekoniecznie są odrębne u każdego narkomana – mogą się łączyć ze sobą, zwłaszcza etapy wycofania i antycypacji. 

Naukowcy wyjaśniają również, że nie ma konkretnego “progu” ekspozycji na narkotyk, który powoduje, że osoba się uzależni, jeśli zostanie on przekroczony. Uzależnienie jest doświadczeniem, które może się znacznie różnić w zależności od osoby. Ważne, aby zrozumieć, co się właściwie dzieje w mózgu podczas różnych faz uzależnienia, by móc je skutecznie leczyć. Naukowcy mają nadzieję, że badania pomogą w leczeniu uzależnień, a także doprowadzą do opracowania nowych leków do walki z alkoholizmem. Choć większość ludzi finalnie dochodzi do wniosku, że uzależnienie jest chorobą, a nie osobistym wyborem, ważne aby zrozumieć, w jaki sposób choroba przejmuje kontrolę.

 

Agnieszka Rogalska – psycholog kliniczny, neuropsycholog
Źródło: Longstoff A. „Neurobiologia. Krótkie wykłady”; serwisy: www.neuropsychologia.org, www.portal.abczdrowie.pl https://ciekawe.org. zacznijzyc.net