Wyspa Spichrzów – zakątek, który czeka na szansę zapisania kolejnych kart historii

Kto z nas wie, że na początku XX wieku na elbląskiej Wyspie Spichrzów znajdowało się pierwsze miejskie kąpielisko i pierwsza.. galeria handlowa? To tutaj stoi też majestatyczny Dąb Polski, a Bramą Berlińską, która onegdaj znajdowała się na obecnej ulicy Warszawskiej triumfalnie wjechał do Elbląga Napoleon Bonaparte. Wiele tajemnic kryje w sobie ten zapomniany obecnie zakątek Elbląga. W sobotę, 24 sierpnia, podczas kolejnego spotkania z cyklu „Sobota z przewodnikiem PTTK” mogliśmy usłyszeć o kilku z nich.

Nowe ulice, nowe czerwone dachy, bruk, parki i miejskie zieleńce: to jest nowy Elbląg, który rozpościera się, zanurzając w słońcu i świetle. Jednak Stary Elbląg, prawdziwy i rzeczywisty, dalej marzy w ulicach Starego Miasta, ciągnąc się wzdłuż rzeki, rozpościerając się na jej lewym brzegu poszarzałymi ze starości, ze sterczącymi spichrzami, gdyż to tam koncentrowało się niegdyś życie portu elbląskiego, od chwili powstania miasta.

Mosty, dom towarowy, giełda

Nasza wycieczka rozpoczyna się od historii obydwu, obecnie przebudowanych mostów na rzece Elbląg. Do połączenia Starego Miasta z Wyspą Spichrzów służyły od zarania dwa promy i jeden, wysoki most - Później, około końca XVI wieku zbudowano jeszcze most Leege Brücke – opowiadał wczoraj Karol Wyszyński, przewodnik PTTK, Oddział Ziemi Elbląskiej. - Wysoki Most spalił się w roku 1917 roku, a odbudowano go w 1926 roku. Na wschodnim i zachodnim końcu Wysokiego Mostu wyróżniał się niegdyś budynek Nowej Giełdy, otwartej w 1790. Nowa Giełda powstała na podwalinie tzw. Starej Giełdy, której początki sięgają roku 1577. Obecnie w tym samym miejscu, w podobnym do pierwotnego budynku kształcie, buduje się pijalnia piwa – Specjal Pub.

Na drugim brzegu rzeki Elbląg znajdował się także Dom handlowy braci Loewenthal, na którego szczycie zbudowano kawiarnię, z której widać było Nowy Dwór Gdański. Po wojnie budynek został rozebrany. Dom handlowy był to olbrzymi budynek, którego sława niezwykle bogatego asortymentu i umiarkowanych cen niosła się daleko poza granice miasta.

Jak Wyspa Spichrzów to i …. spichlerze

Różne podania wskazują, że swego czasu na Wyspie Spichrzów stało ich ok. 150 – opowiada nasz przewodnik. - Miały one pojemność 12 tys. łasztów, a jeden łaszt równa się 3 tys. litrów, albo 2 tonom.

Wielokrotnie spichlerze na wyspie ulegały podpaleniom – W 1455 przyszło 700 konnych zakonu, poprzez lód jeziora Druzno i podpaliło spichlerze oraz wieś Grubenhagen – opowiada przewodnik. - Elblążanie, którzy pośpieszyli z miasta, bili się z nimi i kilku zginęło po obu stronach. Rycerze zakonu byli tak przemrożeni, że nie mogli utrzymać mieczy.

W 1577 z 29 spichlerzy spalono 24. Gdańszczanie, wrogo nastawieni do Elbląga, przypłynęli wtedy statkami zrabowali towary ze tych, które następnie podpalili. - Wyspa Spichrzów została ufortyfikowana dopiero w XVII wieku, w  czasie potopu szwedzkiego w roku 1626, rozkazem króla szwedzkiego Gustawa Adolfa, który kazał wykonać wokół fosę i stworzyć przez to wyspę, włączoną do umocnień miasta. Jedyne co pozostało z umocnień, to tzw. Rów Gdański.

Wyspa - Orla, Warszawska, Grochowska, Szańcowa…

Znajdujemy się już na drugim brzegu rzeki, na ul. Warszawskiej – Udało mi się odnaleźć zapiski, że pod numerem 72 znajdowały się kiedyś warsztaty samochodowe, pod 50 był przemysł drzewny, pod nr 75 - warsztat reparacyjny dźwigów, pod 42 - zakłady mechaniczne, a na Warszawskiej 43 znajdowała się fabryka metalowa – opowiada nasz przewodnik. - Obecnie ta część terenu wyspy jest niezagospodarowana.

Ze starych budowli na wyspie nie pozostało wiele. Jednym z nich jest dom na Wallstraße, zbudowany jako schronisko młodzieżowe i wykorzystywany jako bursa uczniów Schichau – Tę funkcję pełnił do 1945 roku – mówi przewodnik. - Po wojnie budynek został przeznaczony na hotelowiec dla rodzin pracowników Zamachu, w którym zatrudniano swego czasu 8 tys. osób, produkował turbiny, prasy i młoty, wielkogabarytowe przekładnie zębate i elementy okrętowe.

Innym zachowanym budynkiem jest Marienschule, zbudowana w końcu XIX jako szkoła dla ubogich dziewcząt – obecnie Szkoła Podstawowa nr 8. Dalej przechodzimy przez fosę tzw. Mostem Gdańskim. Znajdujemy się na ulicy Grochowskiej, już poza terenem Wyspy Spichrzów – Znajdująca się tu onegdaj Brama Gdańska, była jedną z tych, która osadzona była w umocnieniach na Wyspie Spichrzów – opowiada przewodnik. - Nieco dalej znajdowały się kiedyś tereny pól uprawnych, których plony zaopatrywały miasto. Elbląg miał niegdyś dużo posiadłości ziemskich - szczególnie dużo uzyskaliśmy ich po inkorporacji Elbląga do korony polskiej z nadania Kazimierza Jagiellończyka.

Wracamy jednak do ulicy Szańcowej i kontynuujemy wycieczkę Tutaj  znajdują się budynki Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania (Marstall ) - Przed rokiem 1945 mieściły się tu stajnie miejskie oraz powołana do życia w roku 1875 Zawodowa Straż Pożarna, która niegdyś także zajmowała się oczyszczaniem miasta – tłumaczy Karol Wyszyński.

Idziemy w kierunki przystani wodnej „Fala” - Przed rokiem 1945 znajdował się tu Klub Wioślarski "Nautilus". Pozostały po nim schody prowadzące do rzeki Elbląg i znajdujący się na terenie przystani głaz upamiętniający żołnierzy - członków klubu poległych w czasie I wojny światowej – opowiada przewodnik. - Idąc dalej, w stronę ul. Orlej widzimy jedyny ocalały na wyspie spichlerz oraz Kościół Polskokatolicki, który powstał w 1900 roku, jako kościół Mennonicki.

Menonici przybyli do Elblągu w okresie reformacji, z terenów obecnej Holandii. Po I rozbiorze Polski, w 1772 część menonitów wyemigrowała do Rosji na zaproszenie carycy Katarzyny Wielkiej, a część wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie założyli miasto Elbing. Znajduje się ono w Kansas, w hrabstwie Butler. Miasteczko liczy sobie zaledwie 229 mieszkańców, a każdego, kto chciałby dowiedzieć się o nim więcej zapraszamy tutaj oraz tutaj.

Wyspa – mocarna, jak dąb

 

Niedaleko tzw. placu cyrkowego stoi dąb. Jest to, jak głosi legenda, tzw. "Dąb Polski" - posadzony w roku 1772 po przyłączeniu Elbląga do Prus, więc ma już ponad 240 lat - Na lapidarium przy ul. Sadowej, w głębi cmentarza stoi też tzw. dąb Napoleona – opowiada nasz przewodnik.

To właśnie z tamtego miejsca, cesarz Francuzów miał obserwować paradę wojsk, maszerującą po obecnej ul. Grunwaldzkiej, kiedy przybył do naszego miasta w 1807 roku – Wjechał on do Elbląga przez tzw. Bramę Berlińską, znajdującą się niegdyś na ul. Warszawskiej – wyjaśnia przewodnik. – Powitał go salut wystrzelony z 20 armat.

Skręcamy w prawo. Po drugiej stronie ulicy widzimy okazały budynek z czerwonej cegły. To willa, w której obecnie znajduje się drugi Młodzieżowy Dom Kultury – Willa pierwotnie znajdowała się na ul. 12 Lutego, a na wyspę została przeniesiona – mówi przewodnik. – Jej wnętrza zostały pieczołowicie odtworzone, wraz z niezwykłą boazerią i kominkiem. Ciekawostką może być to, ze kawałek dalej od budynku MDK, na początku XX wieku znajdowało się pierwsze, miejskie kąpielisko z przepiękną zabudową.

Niestety kąpielisko nie przetrwało ono do dnia dzisiejszego, a to ze względu na tzw. cofkę, która często występowała – i występuje nadal - w naszych rejonach, zalewając okoliczne tereny i grunty.

Wyspa Spichrzów to nie tylko sam lewobrzeżny brzeg rzeki Elbląg. To także tereny do niej przyległe – choćby te w stronę dawnego zakładu FSO, obecnie terenu bardzo uprzemysłowionego, z zakładami i fabrykami. Dawniej, w okolicach choćby dzisiejszej ul. Żuławskiej znajdowały się wielkie gospodarstwa rolne. To tu w 1827 roku rozegrała się głośna, jak na owe czasy, tragedia - Syn strażnika łąkowego, Edward Kuhn, zamordował służąca swego ojca, Annę Zaymer, która rodzicielowi chłopaka pomagała prowadzić gospodarstwo – opowiada przewodnik. – Mordu dokonał z nienawiści, gdyż dziewczynę łączył romans z jego ojcem.

Został za to skazany na karę śmierci – łamanie kołem -  którą wykonano w rejonie obecnej ulicy Kasprzaka - Kat był na tyle łaskawy, że zabił chłopaka już pierwszym uderzeniem koła – opowiada przewodnik. - Łamanie kołem polegało na tym, że w zależności od woli kata, lub od tego ile mu zapłacono, mógł on łamać nieszczęśnika po kawałku – począwszy od palców, skończywszy na głowie….

Połamane kołem ciało Kuhna złożono do trumny i pochowano na pobliskim Cmentarzu Północnym. Dzisiaj jest to narożnik ul. Brzeskiej i Płk Dąbka.

Historia zatoczyła koło

Wyspa Spichrzów kryje w sobie jeszcze wiele historii i tajemnic. Niegdyś skupiało się tu przemysłowe życie miasta, a sama wyspa mieniła się feerią barw I dudniła kakofonią dźwięków. Obecnie teren wyspy jest niezagospodarowany, a rzeka Elbląg stanowi niejako cezurę społeczną i gospodarczą dla elblążan mieszkających po jej drugiej. Wprawdzie od wielu lat działki położone na Wyspie Spichrzów są w ofercie inwestycyjnej miasta. Tłumu kupujących jednak nie widać. Być może sytuację tę zmieni ogłoszony niedawno przez elbląski Magistrat konkurs na zagospodarowanie wyspy. Ta jest tego warta.

I nadal czeka na swoją szansę zapisania kolejnych kart historii.