Podstrony / Krainy geograficzne

Elbląg usytuowany jest na pograniczu trzech krain geograficznych: Wysoczyzny Elbląskiej z największym wzniesieniem Górą Srebrną (198,5 m n.p.m.), Żuław Wiślanych - teren częściowo depresyjny - najniższy punkt Polski - 1,88 m n.p.m. oraz Zalewu Wiślanego z Mierzeją Wiślaną. Każdy z tych obszarów nie tylko wygląda inaczej. Są tu zupełnie inne możliwości rekreacji, a także specyficzny mikroklimat.

Oczywiście nie istnieją tu żadne naturalne ani sztuczne granice, wszystkie wymienione krainy są dostępne dla odwiedzających. Ale aby efektywnie wykorzystać walory tych obszarów należy zapoznać się z ich charakterystyką i oferowanymi atrakcjami.

Żuławy Wiślane są terenem płaskim, pozornie nieciekawym, ale doskonale nadającym się do uprawiania turystyki rowerowej. Jest usytuowanym w kierunku zachodnim i północno zachodnim od Elbląg. Brak stromych podjazdów umożliwia jazdę rekreacyjną ludziom o stosunkowo słabej kondycji fizycznej. Jednocześnie widoczność sięga przy sprzyjającej porze roku (wczesna wiosna) kilkanaście kilometrów, co daje obraz całej krainy - charakterystyczny dla tego terenu jest całkowity brak lasów. Niestety w dni wietrzne naraża to rowerzystów na oddziaływanie wiatru - zwiększając opory jazdy w jedną stronę, ale ułatwiając jazdę w drugą stronę.

Wybierając się na wycieczkę po Żuławach należy zwrócić uwagę na warunki atmosferyczne. Polne drogi, nawet po niewielkim deszczu zupełnie nie nadają się do uprawiania turystyki rowerowej. Pobyt w najniższym punkcie Polski - Raczkach Elbląskich - można udokumentować stosownym certyfikatem. Cecha charakterystyczna budownictwa na Żuławach są tzw. terpy - sztuczne nasypy, na których posadowione są całe gospodarstwa. Tradycja głosi, że po urodzeniu się syna, jego ojciec i najbliższa rodzina zaczynali usypywanie takiego terpu, aby umożliwić mu budowę domu, jak stanie się pełnoletni.

Najciekawszymi budowlami Żuław były wiatraki. Pracowały one jako młyny, jak i pompy osuszające teren. Po roku 1945 na terenie Żuław Elbląskich (po lewej stronie Wisły) znajdowało się ok. 130 wiatraków. Obecnie są tylko dwa: w Drewnicy i Palczewie.

Pozostałościami dawnych czasów są również cmentarze mennonickie. Umieszczane były również na sztucznie usypanych terpach. Cechą charakterystyczną nagrobków mennonickich są tzw. stele - prostokątne, stojące płyty nagrobne z inskrypcjami, często bogato zdobione.

Wysoczyzna Elbląska to już całkowicie odmienny teren. Są tu wzniesienia sięgające 198,5 m n.p.m. - Góra Srebrna w okolicach Piastowa i Milejewa, jary i wąwozy. Wejście na Srebrną Górę można udokumentować certyfikatem otrzymanym w Urzędzie Gminy Milejewo. Ten teren wymaga od uprawiających turystykę rowerową dość dobrej kondycji fizycznej. Drogi polne nie są takie mokre, lecz podczas wycinki drzew drogi te uległy zniszczeniu przez ciężkie pojazdy. Koleiny utworzone przy zwózce drzewa dochodzą nawet do 1 metra. Również niebezpieczne są strome zjazdy. Tu również trzeba zachować umiar i dostosować prędkość do warunków panujących na danym terenie.

Budownictwo na Wysoczyźnie Elbląskiej charakteryzują dwa elementy: dwory i pałace rodów magnackich oraz domy podcieniowe bogatych gospodarzy. Na tym terenie przed rokiem 1945 znajdowały się wielkie posiadłości ziemskie. Obecnie część z nich zachowana jest w dobrym stanie, ale niestety te największe zostały zniszczone, często już w czasach współczesnych. Do ocalałych należą dwory w: Kwitajnach, Drulitach, Janowie, Dawidach. Zniszczone to Słobity, Gładysze Markowo... Domy podcieniowe posiadają wysuniętą część ganku, u góry obudowaną, a u dołu podpartą słupami. Tradycja głosi, że tyle było słupów ile włók ziemi posiadał właściciel (włóka - ok. 16 ha). Takie budynki możemy zobaczyć w Kamienniku Wielkim, Łęczach, Próchniku, Jelonkach.

Mierzeja Wiślana porośnięta jest lasami iglastymi, które tworzą charakterystyczny klimat, szczególnie latem. Oczywiście zagrożenie pożarem jest tu niewspółmierne większe niż w lasach liściastych Wysoczyzny Elbląskiej i często można trafić na okresowe zakazy wjazdu do lasu, szczególnie w porze letniej. W przypadku lasów iglastych, zakaz ten jest całkowicie uzasadniony. Jest to teren o najwyższym poziomie zagospodarowania turystycznego (baza noclegowa i wyżywienie). Sezon turystyczny trwa od wiosny do jesieni. Obszar ten szczególnie nadaje się do uprawiania turystyki wodnej i to zarówno tej wielkiej (Zatoka Gdańska) jak i mniejszej (Zalew Wiślany). I tu bardzo ważna uwaga - nie należy lekceważyć tego ostatniego, bo wbrew pozorom jest bardzo trudnym akwenem.

Szlaki znakowane prowadzą zarówno wzdłuż Mierzei jak i dookoła Zalewu Wiślanego. Stwierdzenie "dookoła" jest trochę na wyrost, ponieważ są pewne trudności po stronie rosyjskiej, a wejście do Bałtijska wymaga odrębnej przepustki.

Atrakcją Zalewu Wiślanego, szczególnie od strony Wysoczyzny Elbląskiej są porty i niewielkie przystanie (port w Krynicy Morskiej fot. poniżej). W czasach przedwojennych było ich dużo i były głównie portami rybackimi. Obecnie również są przystanie rybackie, ale też często można spotkać niewielkie mariny nastawione tylko na turystykę wodną. Po wybudowaniu oczyszczalni ścieków Zalew zaczął się powoli oczyszczać i istnieje duża szansa na ponowne zagospodarowanie turystyczne tego akwenu. Warto przypomnieć, że obszar ten przed rokiem 1945 był również wykorzystywany do rekreacji zimowej.

Równina Warmińska leży na południe od linii Frombork - Braniewo, nad rzeką Baudą i Pasłęką, między Wysoczyzną Elbląską a Wzniesieniami Górowskimi. Wysokość tego obszaru waha się od 20 do 70 m n.p.m.. Równinę Warmińska porastają lasy liściaste, w których przeważają dęby i klony. Powierzchnia tego obszaru rozcięta jest głębokimi dolinami przepływających rzek Baudy i Pasłęki.

Obszar Równiny po wycofaniu się lodowca skandynawskiego obfitował w liczne jeziora. Z czasem zaczęły one zarastać tworząc torfowiska różnej wielkości. Najbardziej znane to torfowisko Dębień w okolicach Słobit - rezerwat "Osiek", oraz Rucianka. Są one eksploatowane do dziś.

Charakterystyczną cechą zabudowy tego terenu są domy z czerwonej cegły oraz duża ilość kapliczek przydrożnych. W niektórych miejscowościach można ich naliczyć kilkanaście. Zachowane są dwa sanktuaria odpustowe: w Chwalęcinie i Krośnie. Warto pamiętać, że historycznie kraina Warmii podlegała biskupowi i w przeważającej części była katolicką.