Podstrony / Edukacja w Elblągu do 1945 roku

Pierwsze szkoły w Elblągu zaczęły powstawać na początku XIV wieku, w niecałe sto lat od założenia miasta w 1237 roku. Początkowo były to szkoły parafialne, a w późniejszych latach również szkoły świeckie, prywatne, miejskie lub państwowe. Pierwsze wzmianki o elementarnej (podstawowej) szkole w Elblągu, którą była szkoła parafialna pw. Św. Mikołaja, mieszcząca się przy obecnej ul. Rybackiej 14, pochodzą z 1310 roku. Po zajęciu Elbląga przez Prusy w 1772 roku, w wyniku I rozbioru Polski, podobnie jak w całych Niemczech obowiązywał powszechny przymus szkolny w zakresie szkoły elementarnej, ogłoszony w 1773 roku przez króla pruskiego Fryderyka II.

Przykładowo w 1828 roku w Elblągu funkcjonowało 19 szkół elementarnych, o zróżnicowanym niezbyt wysokim poziomie nauczania, w tym 10 pub- licznych, 7 parafialnych i 2 prywatne, do których uczęszczało 1914 uczniów od 6 do 12 - 14 roku życia, a szkolne plany lekcji obejmowały naukę pisania i czytania rachunków, oraz religii, a w niektórych jeszcze naukę gramatyki, rysunku, śpiewu oraz gimnastykę, rozszerzone z czasem o geografię, język niemiecki i historię biblijną.

Już na początku XVI wieku bardzo poważnie była rozważana kwestia założenia w Elblągu pierwszego w Prusach uniwersytetu, ale zamiar ten z różnych powodów, głównie na tle religijnym, dotyczących sporów o fundację i uposażenie przyszłej uczelni, nie został zrealizowany i ostatecznie w 1544 roku uniwersytet został założony w Królewcu, obecny Kaliningrad w Obwodzie Kaliningradzkim w Rosji.

W wielu budynkach obecnych szkół i instytucji w Elblągu, które powstały w XIX i XX wieku, mieściły się liczne szkoły przedwojennego miasta Elbląga. W obecnym budynku domu handlowego, popularnej Hali Targowej, obecnie znacznie rozbudowanej, przy ul. Gwiezdnej istniała, uruchomiona 10.10.1830 roku, miejska szkoła podstawowa - Margaretenschule, w której uczyły się dzieci z najuboższych elbląskich rodzin.

W budynku obecnego Przedsiębiorstwa Geodezyjno-Kartograficznego przy al. Tysiąclecia 11 mieściła się szkoła podstawowa - Ritterschule.

W budynku obecnego Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej przy ul. Bożego Ciała 10, od 12.10.1891 roku funkcjonowała katolicka szkoła podstawowa - Nicolaischule.

W budynku obecnego Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych przy ul. Czerniakowskiej 22, zbudowanym w 1886 roku, mieściła się szkoła podstawowa dla dziewcząt - Luisenmadchenschule.

W budynku nieistniejącej obecnie filii Warmińsko - Mazurskiej Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Olsztynie przy ul. .Pocztowej 1, obok I liceum ogólnokształcącego, zbudowanego w 1886 roku, funkcjonowała szkoła podstawowa - Hansaschule.

W obecnym budynku Gimnazjum nr 2 przy ul. Robotniczej 173, do niedawna szkoły podstawowej nr 2, który został zbudowany wraz z zapleczem sportowym przy ul. Krakusa w latach 1925-1927, mieściła się szkoła podstawowa - Paulusschule (fot. poniżej), której uroczyste otwarcie nastąpiło 20.12.1927 roku, następnie przemianowanej w latach 30-tych XX wieku na - Horst Wessel Schule.

Monumentalny, okazały gmach obecnego Gimnazjum nr 5, do niedawna szkoła podstawowa nr 3 przy ul. Agrykola 6, został zbudowany wraz z zapleczem sportowym szkoły pod koniec lat 20-tych XX wieku, gdzie mieściła się sportowa szkoła podstawowa - Jahnschule (fot. poniżej), której uroczysta inauguracja miała miejsce 10.10.1929 roku, otrzymując imię Fridricha Ludwiga Jahna (1778-1852), niemieckiego krzewiciela sportu i gimnastyki, nazywanego „ojcem gimnastyki w Prusach”.

W budynku obecnej szkoły podstawowej nr 4 przy ul. A. Mickiewicza 41 ,zbudowanym w latach 1912-1913, mieściła się się szkoła podstawowa - Trusoschule.

W budynku obecnej Wyższej Szkoły Humanistycznej przy ul. Robotniczej 197, gdzie do początku lat 90-tych mieściła się szkoła podstawowa nr 5, zbudowanym pod koniec XIX wieku, mieściła się parafialna szkoła podstawowa- Adalbertusschule.

Na miejscu budynku obecnej szkoły podstawowej nr 7 przy ul. Browarnej 1, powstałym w 1926 roku, obecnie mocno przebudowanym, mieściła się od 1873 roku szkoła podstawowa dla dziewcząt - Elisabethschule.

W budynku obecnej szkoły podstawowej nr 8 przy ul. Szańcowej 2, zbudowanym w 1891 roku, obecnie mocno przebudowanym, mieściła się parafialna szkoła podstawowa - Marienschule.

Najbardziej znaną placówką oświatową w dawnym Elblągu było słynne Gimnazjum Elbląskie - Elbinger Gymnasiums (fot. powyżej), założone przez burmistrza Elbląga Jakuba Alexwangena oraz osiadłego w 1531 roku w Elblągu holenderskiego emigranta religijnego Wilhelma Gnapheusa, właściwie Wilhelm van der Voldergraft, który został pierwszym rektorem szkoły. Początkowo szkoła mieściła się w opuszczonych zabudowaniach poklasztornych zakonu św. Brygidy, zakupionych przez Radę Miasta Elbląga, a jej uroczysta inauguracja odbyła się 29.09.1535 roku, następnie 25.11. 1599 roku została przeniesiona do nowego budynku, obecna siedziba Muzeum Państwowego w Elblągu przy Bulwarze Zygmunta II Augusta 11, w którym funkcjonowała prawie do końca XIX wieku przechodząc różne koleje losu i liczne wzloty i upadki, będąc przez cały czas swojego istnienia pod prawno - finansową opieką miasta Elbląg. Z dniem 1 stycznia 1847 roku zostaje upaństwowiona, następnie w 1882 roku przeniesiona do nowego gmachu, obecny budynek II liceum ogólnokształcącego przy ul. Królewieckiej 42, gdzie funkcjonowało do 1945 roku jako Gimnazjum Państwowe - Staatliches Gymnasium. W gimnazjum tym uczył m.in. znany czeski pedagog i reformator nauczania Jan Amos Komenski, który przebywał w Elblągu w latach 1642-1648. Gimnazjum Elbląskie było pierwszą świecką szkołą średnią na Pomorzu Nadwiślańskim, a drugą na obecnych ziemiach polskich, po szkole w Poznaniu, która została założona w 1519 roku.

W gmachu obecnego I liceum ogólnokształcącego przy ul. Pocztowej 2, powstałego w latach 1873- 1875, mieściła się Wyższa Szkoła dla Dziewcząt - Hohere Tochterschulee (fot. poniżej), a po jej rozbudowie w latach 1911-1912, żeńskie Liceum im. Cesarzowej Augusty Wiktorii-Kaiserin Auguste Viktoria Lyzeum.

W obecnym budynku Zespołu Szkół Ekonomicznych im. Oskara Lange przy ul. Gen. J. Bema 50, zbudowanym w 1909 roku, do 1926 roku funkcjonowało Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie - Evangelisches Padagogische Lehrerseminar (fot. poniżej), a od 1.05.1930 roku Akademia Pedagogiczna- Padagogische Akademie, która była pierwszą tego typu uczelnią w Prusach Wschodnich, następnie przemianowana w 1933 roku na Wyższą Szkołę Kształcenia Nauczycieli- Hohschule fur Lehrerbildung.

W budynku obecnego Zespołu Szkół Mechanicznych przy ul. J. A. Komeńskiego 39, zbudowanego w 1929 roku, mieściła się Wyższa Szkoła Praktycznego Rolnictwa- Hohere Lehranst fur Praktische Landwirte (fot. poniżej).

W budynku przy obecnej ul. Zacisze 11 w 1919 roku została otwarta Miejska Szkoła Zawodowa dla Dziewcząt - Stadt Madchenberufs-schule, kształcąca gospodynie domowe oraz robotnice dla zakładów usługowych oraz drobnych manufaktur działających licznie w Elblągu, następnie przeniesiona do budynku obecnego Zespołu Szkół Gospodarczych przy ul. Królewieckiej 128, zbudowanego w latach 1926-1929, gdzie mieściła się jako Państwowa Szkoła Zawodowa Gospodarstwa Domowego dla Dziewcząt oraz Wyższa Szkoła Zawodowa dla Dziewcząt- Madchenberufsschule, zwana potocznie przez ówczesnych elblążan - Klopsakademie.

W gmachu obecnego Urzędu Miasta Elbląg przy ul. Łączności 1, zbudowanego w latach 1910-1912 mieściło się, uroczyście otwarte 17.04.1912 roku męskie Reformowane Gimnazjum Realne, otrzymując w 1931 roku imię Heinricha von Plauena - Reform Real Gymnasium Heinrich von Plauen, które zostało przeniesione z obecnej ul. Wapiennej, obecny budynek internatu, gdzie funkcjonowało od 1837 roku.

W obecnym budynku Policji przy ul. Królewieckiej 106, w dniu 15.03.1941 roku zainaugurowała swoją działalność Państwowa Szkoła Inżynierska im. G. F. Schichaua - Statliche Ferdinand Schichau Ingenierschule, kończąc swój żywot już w 1942 roku z powodu toczącej się wojny i braku mężczyzn do nauki, którzy kierowani byli na front.